تحلیل و واکاوی گونه های روابط علم- دین

رفیعی, ملکه; ملکی, امیر; زاهدی, محمدجواد; ارشاد, فرهنگ

doi:10.22081/jiss.2020.56488.1597

تحلیل و واکاوی گونه های روابط علم- دین

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری رشته جامعه‌شناسی، مرکز تحصیلات تکمیلی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

² دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور تهران، ایران

³ استاد گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور تهران، ایران

⁴ استاد گروه علوم اجتماعی دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران

10.22081/jiss.2020.56488.1597

چکیده

کاوش در ماهیت رابطه علم و دین، به‌مثابه دو خاستگاه مهم معرفت بشری، همواره در کانون توجه اندیشمندانِ حوزه‌‌های فکری مختلف قرار داشته است. این امر منجر به شکل‌‌گیری طیف گسترده‌‌ای از دیدگاه‌‌ها و نظریه‌‌های گوناگون در خصوص آن شده است. واکاوی این دیدگاه‌‌های متنوع، به دلیل مباحث دائماً بسط‌‌یابنده درباره مبحث علم دینی و به‌‌طورخاص‌‌تر «علوم انسانی اسلامی» در جامعه ما از اهمیت عمده‌‌ای برخوردار است. نوشتار حاضر با وقوف به اهمیت قضیه می‌‌کوشد مدل‌‌ها و نظریه‌‌های مختلفِ معطوف به رابطه علم و دین را با روشی تحلیلی- توصیفی بررسی کند. یافته‌‌ها بیش از هر چیز بازگوی آن است که دیدگاه واحدی وجود ندارد که بتواند به‌‌قدر کفایت، همه پیچیدگی‌‌های مرتبط با مناسبات علم و دین را پوشش دهد؛ بنابراین تدقیق این رابطه، به‌‌مثابه یکی از پیش‌‌شرط‌‌های ضروری تحقق علم دینی، مستلزم فراگذری از یکسونگری و اتکا بر مدل‌‌های متکثر و چندجانبه‌‌گرا است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

بازخوانی و نقد نظریات حوزه علوم اجتماعی؛

عنوان مقاله [English]

An Analysis and Examination of Types of Science-Religion Relations

نویسندگان [English]

Malake Rafiei ¹
Amir Maleki ²
Mohammad Javad Zahedi ³
Farhang Ershad ⁴

¹ PhD student in Sociology, Faculty of social sciences, The Center for supplementary education, Payam Noor University, Tehran, Iran

² Associate professor of the department for social sciences, Payam Noor University of Tehran, Iran. (Author in charge)

³ Professor of the department for social sciences, Payam Noor University of Tehran, Iran

⁴ Professor of the department for social sciences, University of Shahid Chamran Ahwaz, Iran

چکیده [English]

Investigation of the nature of the relationship between science and religion, as two important sources of human knowledge, has always been the focus of attention of thinkers in various intellectual fields. This has led to the formation of a wide range of different viewpoints and theories about it. The analysis of these various viewpoints is of great importance in our society due to the constantly evolving discussions on the subject of religious science, and in particular, the "Islamic-human sciences". The present paper, while knowing the importance of this fact, tries to examine various models and theories related to the relationship between science and religion in an analytical-descriptive method. The findings show that there is no single point of view that can adequately cover all the complexities related to the relationship between science and religion, and therefore examining this relationship, as one of the necessary preconditions for the realization of religious science, requires going through homogeneity and relying on multiple and multilateral models

کلیدواژه‌ها [English]

Science
religion
the relationship between science and religion
contradiction
separation
composition
completion

مراجع

1. آرون، ریمون. (1386). مراحل اساسی اندیشه در جامعه‌‌شناسی (مترجم: باقر پرهام). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

2. باربور، ایان. (1392). دین و علم (مترجم: پیروز فطورچی). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.

3. باقری، خسرو. (1382). هویت علم دینی، نگاهی معرفت‌شناختی به نسبت دین با علوم انسانی. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

4. پارسانیا، حمید. (1387). بازسازی علم مدرن و بازخوانی علم دینی. مجله راهبرد فرهنگ، (3)، صص 18-28.

5. توماس، هنری. (1382). بزرگان فلسفه (مترجم: فریدون بدره‌‌ای). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

6. جوادی آملی، عبدالله. (1386 الف). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم: اسراء.

7. جوادی آملی، عبدالله. (1386ب). معرفت شناسی در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن کریم)، (ج13).قم: اسراء.

8. جوادی آملی، عبدالله و دیگران. (1387). درآمدی بر آزاداندیشی و نظریه‌‌پردازی علوم دینی (مجموعه سخنرانی). قم: بوستان کتاب.

9. حسنی، سیدحمیدرضا و دیگران. (1387). علم دینی (دیدگاه‌‌ها و ملاحظات). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

10. حکیمی، محمدرضا. (1384). مکتب تفکیک. تهران: دلیل ما.

11. سروش، عبدالکریم. (1373 الف). قبض و بسط تئوریک شریعت: نظریه تکامل معرفت دینی. تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.

12. سروش، عبدالکریم. (1373 ب). فربه‌‌تر از ایدئولوژی. تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.

13. علی‌‌پور، مهدی و حسنی، سیدحمیدرضا. (1389). پارادایم اجتهادی دانش دینی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

14. گلشنی، مهدی. (1377). از علم سکولار تا علم دینی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

15. گیدنز، آنتونی. (1388). امیل دورکیم (مترجم: یوسف اباذری). انتشارات خوارزمی.

16. مک‌‌گراث، آلیستر. (1384). درسنامه الهیات مسیحی (مترجم: بهروز حدادی). قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.

17. موحد ابطحی، سیدمحمدتقی. (1389). اراده‌گرایی به‌مثابه مبنایی بر علم دینی در نظریه فرهنگستان علوم اسلامی. فصلنامه معرفت کلامی، 1(4)، صص 179-208.

18. نصر، سیدحسین. (1391). اسلام، علم، مسلمانان و تکنولوژی: گفتگو با مظفر اقبال (مترجم: حسین کرمی). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.

19. ملکیان، مصطفی. (1385). چیستی و هستی فلسفه اسلامی. گفتگو: در فصلنامه نقد و نظر، 1و2(41-42)، صص 118-167.

20. ملکیان، مصطفی. (1390). راهی به رهایی، جستاری در باب عقلانیت و معنویت. تهران: نگاه معاصر.

21. میرباقری، سیدمحمدمهدی. (1390). علم دینی، ابزار تحقق اسلام در عمل اجتماعی. در: مجموعه‌مقالات علم دینی، دیدگاه‌‌ها و ملاحظات.

22. هات، جان. اف. (1385). علم و دین، از تعارض تا گفتگو (مترجم: بتول نجفی). تهران: انتشارات طه.

23. Alexander, DR. (2001). Rebuilding the Matrix: Science and Faith in the 21st Century. Oxford: Lion.

24. Alexander, DR. (2007).Models for Relating Science and Religion. Faraday Papers, No. 3.

25. Cole-Turner, R. (1998). Theology’s Future with Science. Address to the John Templeton Foundation Toronto Workshop on the Design of Academic Coursesin Science and Religion, University of Toronto, in Stahl, W.A. et al (2002) Webs of Reality: Social Perspectives on Science and Religion. Rutgers University Press.

26. Dawkins, R. (1995). River Out of Eden. New York: Basic Books.

27. Evans, J. H. & Evans, M. S. (2008). Religion and science: Beyond the epistemological conflict narrative. Annual Review of Sociology, (34), pp.87-105.

28. Gould, S. J. (1997). Nonoverlapping magisteria. Natural History, 106(2), pp.16 - 22.

29. Gould, S. J. (1999). Rocks of Ages: Science and Religion in the Fullness of Life. New York: Ballantine.

30. Merton, R. K. (1938). Science, Technology and Society in Seventeenth-Century England. New York: Howard Fertig.

31. Peters, T. (1998). Science and Theology: The New Consonance .Colorado & Oxford: Westview Press.

32. Sappington, A. A. (1991). The religion-science conflict. Journal for the Scientific Study of Religion, 30 (1), pp. 114 - 120.

33. Smith, C. (2003). The Secular Revolution: Power, Interests, and Conflict in the Secularization of American Public Life. Berkeley: Univ. Calif. Press.

34. Stahl, W. A. et al. (2002). Webs of Reality: Social Perspectives on Science and Religion. Rutgers University Press.

35. Weber, M. (1946). From Max Weber: Essays in sociology. H. H. Gerth and C.Wright Mills (Eds.), New York, NY: Oxford University Press.

36. Wernick, A. (2005). Comte, Auguste. In: Encyclopedia of Social Theory, G. Ritzerc (ed.), pp. 128 - 34, Thousand Oaks, CA: Sage.

37. Worrall, J. (2002). Science Discredits Religion, in: Peterson, M. L. & Van Arragon R. J. (eds.), Contemporary Debates in Philosophy of Religion, Blackwell.