گونه‌های متفاوت توسعه‌ و ریشه‌های مذهبی آن در منطقه خاورمیانه؛ با تأکید بر «توسعۀ بومی مستقل» در ایران بعد از انقلاب

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه توسعه دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران

2 مدرس مدعو گروه جامعه شناسی دانشگاه ایلام

چکیده

هدف مقاله، تبیین ریشه‌های شکل‌گیری «توسعه‌ بومی مستقل» در ایران بعد از انقلاب و عدم شکل‌گیری این قِسم از توسعه در کشورهای عربی خاورمیانه بر پایه‌ مقایسه نقش آموزه‌های فقه سیاسی مذهب شیعه و اهل‌سنت در مواجهه با مستحدثه‌ تمدن غرب است. مبنای نظری و روشی این مقاله، چارچوب تحلیلی ـ مفهومی وِبِر در مطالعه‌ نقش دین در دگردیسی‌های کیفی است.
بازسازی نوع مثالی نظریه‌های فقه سیاسی شیعه و اهل‌سنت در برهۀ مورد نظر و مقایسه آن‌ها بر اساس نحوه‌ مواجهه با مستحدثه‌ مدرن غرب، نشان می‌دهد که یکی از دلایل عمده عدم شکل‌گیری «توسعه‌ بومی مستقل» در کشورهای مسلمان اهل‌سنت ـ و سوق‌یافتن مسیر توسعه آن به سمت توسعه وابسته ـ در مقایسه با ایران، عدم شکل‌گیری گروه‌ها و دولت نوساز بومی حامل ایده پیشرفت و آبادانی در این کشورها است. در آموزه‌های فقه سیاسی شیعه با محوریت امام‌خمینی; که از منظر اجتهاد فعال، مبادرت به بسط اختیارات ولایت‌فقیه و پیش‌بُرد وظایف آن تا سرحد یک دولت مدرن نمود، دولت و گروه‌های نوساز بومی و در نتیجه توسعۀ بومی بعد از انقلاب شکل گرفت، اما در فقه سیاسی اهل‌سنت، حکم به نفی مظاهر مدرن و بازگشت به خلافت شرعی و بنیادهای اولیه آن داده شد که پیامد آن، امتناع شرایط توسعه‌ بومی در این کشورها بوده است.
 
هدف مقاله، تبیین ریشه‌های شکل‌گیری «توسعه‌ بومی مستقل» در ایران بعد از انقلاب و عدم شکل‌گیری این قِسم از توسعه در کشورهای عربی خاورمیانه بر پایه‌ مقایسه نقش آموزه‌های فقه سیاسی مذهب شیعه و اهل‌سنت در مواجهه با مستحدثه‌ تمدن غرب است. مبنای نظری و روشی این مقاله، چارچوب تحلیلی ـ مفهومی وِبِر در مطالعه‌ نقش دین در دگردیسی‌های کیفی است.
بازسازی نوع مثالی نظریه‌های فقه سیاسی شیعه و اهل‌سنت در برهۀ مورد نظر و مقایسه آن‌ها بر اساس نحوه‌ مواجهه با مستحدثه‌ مدرن غرب، نشان می‌دهد که یکی از دلایل عمده عدم شکل‌گیری «توسعه‌ بومی مستقل» در کشورهای مسلمان اهل‌سنت ـ و سوق‌یافتن مسیر توسعه آن به سمت توسعه وابسته ـ در مقایسه با ایران، عدم شکل‌گیری گروه‌ها و دولت نوساز بومی حامل ایده پیشرفت و آبادانی در این کشورها است. در آموزه‌های فقه سیاسی شیعه با محوریت امام‌خمینی; که از منظر اجتهاد فعال، مبادرت به بسط اختیارات ولایت‌فقیه و پیش‌بُرد وظایف آن تا سرحد یک دولت مدرن نمود، دولت و گروه‌های نوساز بومی و در نتیجه توسعۀ بومی بعد از انقلاب شکل گرفت، اما در فقه سیاسی اهل‌سنت، حکم به نفی مظاهر مدرن و بازگشت به خلافت شرعی و بنیادهای اولیه آن داده شد که پیامد آن، امتناع شرایط توسعه‌ بومی در این کشورها بوده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Different Types of Development and its Religious Origins in the Middle East:Iranian “Independent Localized Development” after the Islamic Revolution

نویسندگان [English]

  • Musa Anbari 1
  • Aziz Kalantari 2
چکیده [English]

The aim of this study was to explain the origins of the indigenous independent development formation in post-revolutionary Iran and lack of formation this kind of development in Arabic countries in the Middle East based on comparison the role teachings of political jurisprudence Shiite and Sunni Muslims in the face of emerging of the West. Theotrical and methodological basis of Weber's conceptual analysis framework study has been in the study of the role of religion in the qualitative metamorphosis. Reconstruction ideal type of political jurisprudence Shiite and Sunni theory in the desired duration and compare them on how to deal with the emerging modern West has shown that one of the main barriers to the formation the independent indigenous development in Sunni Muslim countries (and leading its development path towards the development of related) compared with Iran have been non-formation of new indigenous government and groups of  carrier idea of progress and prosperity in these countries.
In the teachings of Shiite political jurisprudence with a focus on Imam Khomeini from the viewpoint of ijtihad active attempt to extend the authority of the Supreme Leader and the promotion of its duties to the point a modern state formed the new indigenous government and groups and thus indigenous development after the revolution, but ruled in the Sunni political jurisprudence to renounce the trappings of modern and return to the law Caliphate and its foundations that its consequence has been the refusal of the local conditions in these countries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shiite political jurisprudence
  • Sunni political jurisprudence
  • indigenous Independent development
  • religious revitalization
  • new native government
  1. امام‌خمینی;، سیدروح‌الله (بی‌تا)، صحیفه نور (1361-1371)، جلد20و21، تهران.
  2. ــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، کتاب‌البیع، جلد1و2، قم.
  3. ــــــــــــــــــــ (1391)، ولایت‌فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی;.
  4. ــــــــــــــــــــ (1390). ولایت‌فقیه.
  5. ــــــــــــــــــــ (بی‌تا). تحریرالوسیله، جلد1، قم.
  6. روزنامه اطلاعات (1390)، گزارش سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با رئیس و اعضای مجلس خبرگان، مردم‌سالاری دینی می‌تواند نسخه‌ای برای همه کشورها باشد، شهریور 1390، شماره 25123.
  7. بابی.اس، سعید، (1390)، هراس بنیادین (اروپامداری و ظهور اسلام‌گرایی)، ترجمه: غلامرضا جمشیدیها، دکتر موسی عنبری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  8. بودون، ریمون، (1369)، روش‌های جامعه‌شناسی، ترجمه: عبدالحسین نیک‌گهر، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
  9. پرسمان دانشجویی، اندیشه سیاسی «کدام توسعه یافته‌تر است، عربستان یا ایران؟»، به نشانی اینترنتی:  www.siasi-porsemani.ir.
  10. پولادی، کمال، (1387)، تاریخ اندیشههای سیاسی در اسلام و ایران، تهران: نشر مرکز.
  11. حسین‌زاده فرمی، مهدی و محسن کرمانی (1392)، «سنخ‌شناسی اندیشۀ امام‌خمینی; در مقایسه با جریان‌های فکری معاصر جهان اسلام»، در: مجلۀ مطالعات جامعه‌شناسی، دوره20، شماره1، بهار و تابستان 1392.
  12. رجایی، فرهنگ (1381)، اندیشه سیاسی معاصر در جهان عرب، تهران: مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
  13. زارع، حامد (1393)، «از شریعت‌نامه‌نویسی تا برپایی دولت شرعی؛ مروری بر سیر اندیشه سلفی‌گرایی در تمدن اسلامی...»، در: ماهنامه علوم انسانی، مهرنامه، شماره37، شهریور1393.
  14. سو، آلوین، ی (1380)، تغییر اجتماعی و توسعه، ترجمه: محمود حبیبی مظاهری، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  15. طباطبایی، سیدجواد (1372)، «توسعه فرآیند تجدد»، در: مجله فرهنگ توسعه، 2 (7).
  16. طباطبایی‌یزدی، رؤیا و میثم شهبازی (1392)، «مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی کشور (1368تا1391)... مقایسه بیش از بیست شاخص اقتصادی کلان کشور نسبت به وضعیت کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا»، در: گزارش راهبردی162، کد گزارش: 67-92-2-4، مرکز تحقیقات استراتژیک.
  17. عنبری، موسی (1389)، «بررسی تحولات کیفیت زندگی در ایران»، در: مجله توسعه روستایی، 37.
  18. ــــــــــــــــــــ (1390)، جامعه شناسی توسعه از اقتصاد تا فرهنگ، تهران: سمت.
  19. فقیهی، محمدمهدی (1391)، قلمرو اختیارات حاکم اسلامی در فقه شیعه و اهل‌سنت، پایان‌نامه، قابل دسترسی در سایت مجتمع آموزش‌عالی فقه به نشانی اینترنتی: fagh.miu.ac.ir
  20. فوران، جان (1390)، مقاومت شکننده، تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه: احمد تدین، تهران: نشر مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
  21. فیرحی، داود (1388)، «مبانی اندیشه‌های سیاسی اهل سنت»، به نشانی اینترنتی: www.hawzah.net/fa/Article/view/80836.
  22. قاسم، فیصل (1393)، «ایرانی‌های اورانیوم غنی‌سازی می‌کنند، عرب‌ها قلیان عسلی»، به نشانی اینترنتی:www.yjc.ir/fa/print/4801212.
  23. کدیور، محسن (1378)، نظریه‌های دولت در فقه شیعه، تهران: نشر نی.
  24. گروه سیاسی، پایگاه بصیرت (1392)، «دستاوردهای نقلاب اسلامی ایران از دیروز تا امروز»، به نشانی اینترنتی:                                                                                   http://basirat.ir/26442.
  25. گزارش توسعه انسانی سازمان ملل 2013 (1391)، «خیزش جنوب/ ترقی انسانی در جهان متنوع» به نشانی اینترنتی:                                                                            http://www.asrian.com/26314
  26. گفت وگوی اشپیگل با یکی از مقامات داعش (1393)، «دموکراسی مال کافران است»، به نشانی اینترنتی:                                                                                      fararu.com/fa/news/=2121170.
  27. گل‌محمدی، علی‌رضا (1384)، محمد رشیدرضا، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی، فرهنگ و مطالعات اجتماعی.
  28. گیب، همیلتون (1367)، اسلام بررسی تاریخی، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  29. لمبتوان، ان. کی. اس (1389)، دولت و حکومت در اسلام، ترجمه: محمد مهدی فقیهی، تهران: شفیعی.
  30. لوآی م. صفی (1380) چالش مدرنیته؛ جهان عرب در جستجوی اصالت، ترجمه: احمد موثقی، تهران: نشر دادگستر.
  31. محمدپور، احمد (1390)، روش تحقیق کیفی، ضد روش2، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
  32. میرباقری، محمدمهدی (1391)، «بررسی رویکرد حضرت امام; در تعریف فقه حکومتی»، جلد ششم، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگستان علوم اسلامی، قابل دسترسی در پایگاه خبری ـ تحلیلی مشرق‌نیوز به تاریخ 11 اسفند 1391، 01:03، کدخبر=19757 به نشانی اینترنتی:http://www.mashreghnews.ir/fa/print/197570
  33. نصری،‌ قدیر (1393)، «موج سوم خلاف‌خواهی، بررسی وزن سیاسی و اجتماعی مدعیان خلافت در خاورمیانه»، در: ماهنامه علوم‌انسانی، مهرنامه، شماره37، شهریور 1393.
  34. وبر، ماکس (1371)، اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری، ترجمه: عبدالمعبود انصاری، تهران: نشر سمت.