رویکردی نظری به مسئله رابطۀ دین و تمدن

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ تمدن اسلامی جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.

چکیده

مسئله رابطۀ دین و تمدن از جمله موضوعات بنیادینی ‌است که به‌رغم اهمیت بسیارآن، چندان که باید با رویکردی نظری بررسی نشده است. نوشتار حاضر درصدد است از منظری تئوریک به این موضوع بپردازد و با روش توصیفی - تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که نوع نگرش به رابطۀ دین و تمدن وگسترۀ آن تابع کدام متغیرهای کلیدی است. بنابر یافته‌های این تحقیق، دو متغیر اساسی در این جهت دخیل‌اند: نخست نوع نگرش به دین و قلمرو آن، و دوم نوع تعریف از تمدن و ابعاد آن. از یکسو،
نوع رویکرد حداکثری یا حداقلی در تعیین قلمرو دین، به‌صورت مستقیم در تعیین نسبت آن با تمدن اثرگذار است. از سوی دیگر تعریف تک‌بعدی یا دوبعدی در تعریف تمدن در تعیین نوع و میزان رابطۀ آن با دین نقش دارد. از تضارب این نگرش‌ها با یکدیگر، سه دیدگاه حداکثری، حداقلی و منفی درباره رابطۀ دین و تمدن به دست می‌آید که هر کدام از منظری متفاوت این رابطه را تحلیل می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Theoretical Approach to the Relationship between Religion and Civilization

نویسنده [English]

  • seyyed reza mahdinejad
Assistant Professor, Department of History of Islamic Civilization, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
چکیده [English]

The relationship between religion and civilization is one of the fundamental issues that, despite its great importance, has not been examined through a theoretical approach. The present paper seeks to deal with this issue from a theoretical point of view and to answer the question via a descriptive-analytical method that the type of attitude towards the relationship between religion and civilization and its extent is subject to which key variables. According to the findings of this study, two basic variables are involved in this direction. First, the type of attitude towards religion and its domain, and second, the type of definition of civilization and its aspects. On the one hand, the type of maximal or minimal approach in determining the domain of religion is directly effective in determining its relationship with civilization. On the other hand, the one-dimensional or two-dimensional definition in defining civilization plays a role in determining the type and extent of its relationship with religion. From the conflict of these attitudes with each other, three maximum, minimum and negative views about the relationship between religion and civilization are obtained, each of which analyzes this relationship from a different perspective.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religion
  • civilization
  • relationship
  • approaches
  • definitions
  • views
  1. * قرآن کریم

    1. ابن‌خلدون، عبدالرحمن. (1366). مقدمه (ج2، مترجم: محمد پروین گنابادی). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    2. اشپنگلر، اسوالد. (1369). فلسفه سیاست (مترجم: هدایت الله فروهر). تهران: نشر نظر.
    3. الویری، محسن. (1383). رابطۀ اسلام و ایران، ‌رویکرد تمدنی. ‌تاریخ اسلام، 5(20)،
      صص 5-20.
    4. الویری، محسن. (1392). ‌اندیشۀ مهدویت و تمدن نوین اسلامی. ‌انتظار موعود، 13(42)، صص 7-27.
    5. الیاده، میرچا. (1374). فرهنگ و دین (گروهی از مترجمان زیر نظر بهاءالدین خرمشاهی). تهران: طرح نو.
    6. بابایی، حبیب‌الله. (1394). ‌عیار و اساس در اسلامی‌بودن تمدن. نقد و نظر، 20(4)،
      صص 31-54.
    7. بابایی، حبیب‌الله. (1395). چیستی تمدن در فلسفه، عناصر ماهوی تمدن در نظریه‌های برخی فیلسوفان معاصر. نقد و نظر، 21 (4)، صص 82-105.
    8. بازرگان، مهدی. (1377). آخرت و خدا، هدف بعثت انبیاء. تهران: مؤسسه خدمات
      فرهنگی رسا.
    9. بهشتی، احمد. (۱۳۸۳). دین مدنی و مدنیت دینی. کلام اسلامی، ش ۴۹، صص 21-34.
    10. جابر، حسن. (1410ق). نظرة فی مسار المخططین الاسلامی ‌و الغربی للحضاره و التاریخ. المنطلق، ش 62، صص 22-79.
    11. جعفری، محمدتقی. (1378). فلسفۀ دین. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    12. خامنه‌ای، سیدعلی. (1/1/1373). بیانات در دیدار زائرین و مجاورین حرم مطهر رضوی. برگرفته از: پایگاه اطلاع‌‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌‌الله خامنه‌‌ای https://b2n.ir/y93411.
    13. خامنه‌ای، سیدعلی. (26/6/1390). بیانات در اجلاس بین‌المللی بیداری اسلامی. برگرفته از: پایگاه اطلاع‌‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌‌الله خامنه‌‌ای https://b2n.ir/a92358
    14. خامنه‌ای، سیدعلی. (۴/۱۲/1398). بیانات در ابتدای جلسه درس خارج فقه و تشکر از حضور ملت ایران در انتخابات. برگرفته از: پایگاه اطلاع‌‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌‌الله خامنه‌‌ای https://b2n.ir/m22055
    15. خامنه‌ای، سیدعلی. (27/6/۱۳۹۸). بیانات در دیدار جمعی از موکب‌داران عراقی. برگرفته از: پایگاه اطلاع‌‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌‌الله خامنه‌‌ای https://b2n.ir/r72400
    16. خمینی، روح‌الله (امام). (1368). صحیفه نور (ج1، 5 و 8). تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
    17. دهقانی، سید امیرحسن؛ حضرتی، حسن. (1392). درک متاخر مسلمانان از تمدن. پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، 46(2)، صص ۱۷۳-۱۹۳.
    18. رئیس‌السادات، سیدحسین. (1368). دین و تمدن. نشریه مشکوه، ش 22، صص 81-93.
    19. سروش، عبدالکریم. (1375). ‌ایدئولوژی و دین دنیوی. کیان، ش 31، صص 2-11.
    20. سروش، عبدالکریم. (1376). ‌مدارا و مدیریت. تهران: صراط.
    21. سروش، عبدالکریم. (1378). بسط تجربۀ نبوی. تهران: صراط.
    22. سروش، عبدالکریم. (1388). ‌فربه‌تر از ایدئولوژی. تهران: صراط.
    23. سعیدی، سیدغلامرضا. (1324). مقام دین در عالم تمدن. نشریه جلوه، ش 6،
      صص 292-298.
    24. سیدان، سیدجعفر؛ نوروزی، محمدرضا. (1392). تبیین و دفاع امام رضا(ع) از معارف
      الهی در تقابل با نهضت ترجمه و آراء متکلمان. مطالعات قرآن و حدیث، 11(41)، صص12-24.
    25. شجاعی‌زند، علیرضا. (1388). تعریف دین. اندیشۀ دینی، ش30، صص 1-26.
    26. شهیدی، سیدجعفر؛ آئینه‌وند، صادق و جان‌احمدی، فاطمه. (1387). اقتراحی در باب تاریخ و تمدن اسلامی. معارف، شماره 55، ص 5.
    27. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1387). بررسی‌های اسلامی (ج2). قم: بوستان کتاب
    28. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1374). المیزان فی تفسیر القرآن (ج4، مترجم: محمدباقر موسوی همدانی). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    29. طهطاوی، رفاعه. (2012م). تخلیص الابریز فی تلخیص باریز. قاهره: مؤسسة هنداوی للتعلیم والثقافة.
    30. کوش، دنی. (1381). مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی (مترجم: فریدون وحیدا). تهران: سروش.
    31. مصباح یزدی، محمدتقی. (1372). اخلاق و عرفان اسلامى (قسمت دوم). معرفت فلسفی، ش5، ص 18.
    32. مطهری، مرتضی. (1362). مقدمه‌ای بر جهان بینی اسلامی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    33. ندوی، ابوالحسن علی. (1420ق). ماذاخسرالعالم بانحطاط المسلمین. دمشق و بیروت: دار ابن‌کثیر.
    34. نصر، سیدحسین. (1384). جوان مسلمان و دنیای متجدد (مترجم: احمد آرام). تهران: انتشارات علمی‌ و فرهنگی.
    35. همایون، محمدهادی. (1387). دین و تمدن در‌گذار تاریخ (رویکردی راهبردی و تمدنی به مهدویت). مطالعات فرهنگ ارتباطات، 9 (1)، صص 171-193.
    36. همتی، همایون. (1390). رابطه دین و تمدن. ویژه‌نامه نهمین هم‌اندیشی نمایندگان فرهنگی ج. ا. ایران در خارج از کشور. اول، صص30-39.
    37. یوکیجی، فوکوتساوا. (1379). نظریۀ تمدن (مترجم: چنگیز پهلوان). تهران: نشر گیو.