سازوکار تغییر اجتماعی از دیدگاه قرآن با تکیه بر سیر نزول

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تفسیر و علوم قرآن از جامعه المصطفی

2 ، قم، ایران

3 عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

چکیده

فهم جامعه و مسائل مربوط به آن، دست‌کم بخشی از تلاش‌های علمی دانشمندان از قدیم تاکنون بوده است. دغدغه‌ی تبیین تغییرات اجتماعی و دگرگونی‌هایی که در سطح نهادها و ساختارهای اجتماعی رخ می‌دهد و ارائه‌ی تبیینی درست از آن، مسأله‌ای بود که باعث ایجاد دانشی به نام جامعه‌شناسی شد. به دلیل نگاه به جامعه از زوایای مختلف و سطوح تحلیل متفاوت، جامعه‌شناسان دیدگاه‌های متعدد و در برخی موارد متضادّی از تغییر اجتماعی ارائه‌ کرده‌اند. به نظر دین (جهان‌بینی، شریعت و اخلاق)، انگیزه‌های روانی، اقتصاد و کُنش که بستر شکل‌گیری انگاره‌های اساسی جامعه‌شناسی شد، مهم‌ترین مولفه‌ها در باب تحلیل دگرگونی‌های اجتماعی است. تدبّر در آیات و تحلیل آنها بر اساس این مولفه‌ها با نظرداشت سیر نزول، می‌تواند در ارائه‌ی یک الگوی قرآنی در باب سازوکار تغییر اجتماعی راهگشا باشد. پس از تدبّر در آیات و تحلیل کمی و کیفی داده‌ها، سازوکار تغییر اجتماعی از منظر قرآن، به‌نظر فراگردی چندبُعدی و دورانی است. در این فراگرد، جهان‌بینی و باور افراد جامعه به‌مثابه زیربنای تغییر اجتماعی بر کنش آنها تأثیر می‌گذارد و باعث بازتولید یا تغییر ساختارها می‌شود، امّا این تأثیر یک‌طرفه نیست. در نهایت؛ از منظر قرآن، هرگونه تحلیلی برای فهم تغییرات اجتماعی و سازوکار آن باید بر رابطه متقابل باور و کنش افراد تمرکز کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Mechanism of Social Change from the Perspective of the Qur'an based on the Course of Revelation

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hassan Akhlaqi 1 2
  • Mohsen Alviri 3
1 PhD in Qur'anic Interpretation and Sciences from Al-Mustafa Society, Qom, Iran (Corresponding Author)
2
3 Professor and Director of the Department of History, Baqir Al-Olum University, Qom, Iran
چکیده [English]

Since ancient times, understanding society and its issues has been at least part of the scientific efforts of scientists. The concern of explaining social changes and transformations that occur at the level of social institutions and structures, and providing a proper explanation of it, were the issues that led to the creation of a science called sociology. Sociologists have offered multiple and in some cases opposite perspectives on social change since they look at society from different angles and levels of analysis. According to religion (worldview, Shariah and ethics), psychological motivations, economics and action, which became the basis for the formation of basic sociological ideas, are the most important components in the analysis of social change. Contemplating the verses of the Qur'an and analyzing them based on these components, considering the revelation movement (of the Qur'an), can be a solution to present a Qur'anic model of the mechanism of social change. After contemplating the verses and quantitative and qualitative analysis of the data, the mechanism of social change from the perspective of the Qur'an is a multidimensional and cyclical process. In this process, the worldview and beliefs of individuals in society as the basis of social change affects their actions and causes reproduction or changes in structures, but this effect is not unilateral. Eventually, from the perspective of the Qur'an, any analysis to understand social change and its mechanism must focus on the interrelationship between belief and action

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social change
  • social realities
  • the mechanism of change
  • the revelation movement of the Qur'an
  1. * قرآن کریم

    1. آرون، ریمون. (1390). مراحل سیر اندیشه در جامعه‌شناسی (مترجم: باقر پرهام). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    2. آزاد ارمکی، تقی. (1387). اندیشۀ اجتماعی متفکران مسلمان از فارابی تا ابن خلدون (چاپ پنجم). تهران: انتشارات سروش.
    3. بارونز، هری المر. (1354). تاریخ اندیشۀ اجتماعی (ج1، مترجم: جواد یوسفیان). تهران: انتشارات سیمرغ.
    4. پاکتچی، احمد. (1391). روش تحقیق با تکیه بر حوزه علوم قرآن و حدیث. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق علیه السلام.
    5. ثقفی، محمد. (1390). نظریه‌های جامعه‌شناختی عالمان مسلمان. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
    6. چالمرز، آلن اف. (1374). چیستی علم (مترجم: محمد مشایخی). تهران انتشارات علمی و فرهنگی.
    7. رجبی، محمود؛ کافی، مجید و دیگران. (1378). تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام. تهران: انتشارات سمت.
    8. روزنبرگ، الکس. (1395). درآمدی جدید بر فلسفه علم (مترجم: علی حقی و مصطفی ملکیان). تهران: انتشارات آسمان خیال.
    9. روشه، گی. (1366). تغییرات اجتماعی (مترجم: منصور وثوقی). تهران: انتشارات نشر نی.
    10. ریتزر، جورج. (1374). نظریۀ جامعه‌شناسی در دوران معاصر (مترجم: محسن ثلاثی). تهران: انتشارات علمی.
    11. زرکشی، بدرالدین. (1390ق). البرهان فی علوم القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
    12. سروش، عبدالکریم. (1368). علم چیست، فلسفه چیست؟. تهران: انتشارات صراط.
    13. سیوطی، جلال الدین عبدالرحمان بن ابی بکر. (1390). الاتقان فی علوم القرآن (ج1). قم: دانشکده اصول دین.
    14. شیخ‌زاده، محمد. (1390). تحلیل مضمون و شبکه مضامین. مجله اندیشه مدیریت راهبردی، 5(2)، صص 109-151.
    15. طبرسی، فضل بن حسن. (1408ق). مجمع البیان (ج1). بیروت: دار المعرفه.
    16. غفاری، غلامرضا؛ ابراهیمی لویه، عادل. (1389). جامعه‌شناسی تغییرات اجتماعی. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
    17. کانرتون، پل. (1387). جامعه‌شناسی انتقادی (مترجم: حسن چاووشیان). تهران: انتشارات اختران.
    18. کوزر، لوئیس. (1387). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی (مترجم: محسن ثلاثی). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    19. گیدنز، آنتونی. (1386). جامعه‌شناسی (مترجم: حسین چاوشیان). تهران: نشر نی.
    20. گیلیس، دانالد. (1381). فلسفه علم در قرن بیستم (مترجم: حسن میانداری). تهران: انتشارات سمت.
    21. هال، لویس ویلیام هلزی. (1376). تاریخ و فلسفه علم (مترجم: عبدالحسین آذرنگ). تهران: انتشارات سروش.
    22. مرادخانی، احمد. (1386). سنت‌های اجتماعی الهی در قرآن. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
    23. معرفت، محمدهادی. (1416ق). التمهید فی علوم القرآن (ج1، چاپ سوم). قم: موسسه النشر الاسلامی.
    24. Hedsrtom, Peter, Swedberg, Richard, Social. (1998). Mechanisms, New York: Cambridge University press.