راه‌کار‌های مقابله با اشرافی‌گری بر مبنای تحلیل محتوای نامه امام علی علیه السلام به عثمان بن حنیف

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

چکیده

از مهم‌ترین نامه‌های تاریخی امیرالمؤمنین علی علیه السلام که چهره آن حضرت را به خوبی در عرصه تربیت و اخلاق سیاسی و مدیریت جامعه نشان می‌دهد، نامه 45 نهج‌البلاغه خطاب به عثمان ‌بن‌حنیف انصاری است. اگرچه محتوای این نامه در چند مقاله بررسی سندی و متنی شده، ولیکن تاکنون مهم‌ترین مقوله‌های مطرح‌شده در نامه به منظور استخراج الگویی عملی برای مبارزه با اشرافی‌گری همراه با فرایند گام‌به‌گام آن به صورت روش‌مند و نظام‌مند با هدف نزدیکی به حکومت علوی و نیل به عدالت‌خواهی تبیین نشده است. در این مقاله تلاش شده با استفاده از روش تحلیل محتوا و تکنیک «تحلیل محتوای مقوله‌ای»، دو مقوله کلی: «آسیب‌شناسی اشرافی‌گری» و «راه‌کارهای مقابله با اشرافی‌گری» در این نامه را کشف کرده و سپس با استفاده از طبقه‌بندی اطلاعات، مضامین ذیل آنها را بررسی کرده و در نهایت، ساختار هندسی این خطبه را ترسیم کنیم. تحلیل محتوای مقوله‌ای نامه امام علی علی السلام به عثمان ‌بن‌حنیف نشان می‌دهد که در این نامه تاریخی، دو مقوله: «آسیب‌شناسی» و «ارائه راه‌کار» جهت مقاله با اشرافی‌گری و مقدمه‌سازی برای اقامه عدالت در جامعه مطلوب اسلامی به همراه مراحل و فرایندهای آن به صورت گام‌به‌گام ترسیم شده است. توصیه به پارسایی و تقوا، توجه به الگو‌های صالح، توصیه به وارستگی از دنیا و معادباوری از جمله راه‌کارهای مستخرج از نامه امام است که جزئیات، مراحل و گام‌های آن به صورت دقیق تشریح شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Strategies to Deal with Aristocracy Based on the Analysis of the Content of Imam Ali's Letter to Uthman ibn Hanif

نویسندگان [English]

  • Mohammad Etratdoost 1
  • mahdiyeh ahmadi 2
1 Assistant Professor, Department of Theology and Islamic Studies, Tarbiat Dabir Shahid Rajaei University, Tehran, Iran
2 Master of Quranic and Hadith Sciences, Al-Zahra University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

One of the most important historical letters of Amir al-Mo'menin Ali, which shows his character well in the field of education, political ethics and society management, is the letter 45 of Nahj al-Balaghah addressed to Uthman Ibn Hanif Ansari. Although the content of this letter has been examined in textual and documentary form in several articles, so far no one has explained the most important issues raised in the letter in order to extract a practical model for combating aristocracy along with its step-by-step process in a methodical and systematic manner with the aim of approaching the Alawi government and achieving justice. In this study, it has been tried to discover two general categories: "aristocratic pathology" and "strategies to deal with aristocracy" in this letter, through using the content analysis method and the "categorical content analysis" technique. Then, by using information classification, it examines their themes and finally, draws the geometric structure of this khutba (sermon). The content analysis of the categories of Imam Ali's letter to Uthman Ibn Hanif shows that in this historical letter, two categories: "pathology" and "providing a solution" have been considered to deal with aristocracy and providing the context for justice in the desired Islamic society along with its stages and processes in a step-by-step manner. Advising on piety, paying attention to righteous role models, advising on deliverance from worldliness and belief in resurrection are among the strategies extracted from the Imam's letter, and the details, stages and steps of the letter have been described in an accurate way.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali
  • Uthman bin Hanif Ansari
  • Aristocracy
  • Nahj al-Balaghah
  • the method of categorical content analysis
  1.  

    * قرآن مجید (مترجم: محمد‌مهدی فولادوند). تهران: دارالقرآن الکریم.

    ** نهج‌البلاغه (مترجم: علامه محمدتقی جعفری). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

    1. ابن‌ابی الحدید، عزّ‌الدین عبدالحمید. (1378ق). شرح نهج‌البلاغه (محقق: محمدابوالفضل ابراهیم، الطبعة الاولی). مصر: داراحیاء الکتب العربیه.
    2. ابن‌بابویه، محمد ‌بن علی. (1400ق). الامالی (چاپ اول). بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
    3. ابن شهرآشوب، محمد بن علی. (1405ق). مناقب آل ابی‌طالب (الطبعة الاولی). بیروت: دارالاضواء.
    4. ابن‌فارس، احمد. (1389ق). معجم مقاییس اللغة (الطبعة الثانیه). مصر: شرکة مکتبة و مطبعة الحلبی.
    5. ابن‌فتّال نیشابوری، محمد. (1406ق). روضة الواعظین (الطبعة الاولی). بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    6. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1408ق). لسان العرب (الطبعة الاولی). بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    7. احسانی، محمد. (1379). تربیت سیاسی کارگزاران در مدرسه امام علی×. نشریه معرفت، (39)، صص 17-31.
    8. انصاری تلمسانی (برّی)، محمد‌ بن ابی بکر. (1402ق). الجوهرة فی نسب الامام علی و آله (الطبعة الاولی). بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    9. باعونی دمشقی، احمد. (1416ق). جواهر المطالب فی مناقب الامام علی‌بن أبی‌طالب (الطبعة الاولی). قم: مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة.
    10. بحرانی، ابن میثم. (1362). شرح نهج‌البلاغه (الطبعة الاولی). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    11. تمیمی آمدی، عبدالواحد. (1407ق). غررالحکم و درر الکلم (الطبعة الاولی). بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    12. دلشاد تهرانی، مصطفی. (1394). ماه مهر پرور. تهران: انتشارات دریا.
    13. دلشاد تهرانی، مصطفی. (1395). حکومت حکمت. تهران: انتشارات دریا.
    14. دلشاد تهرانی، مصطفی. (1396). زمامداری و پارسایی. تهران: اتنتشارات دریا.
    15. دیلمی، حسن‌ بن محمد. (1392). إرشاد القلوب المنجی من عمل به من ألیم العقاب. بی‌جا: انتشارات اسوه.
    16. راغب اصفهانی، حسین ‌بن محمد. (بی‌تا). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دار‌المعرفة.
    17. راوندی، قطب ‌الدین. (1382). الخرائج و الجرائح. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    18. زمخشری، محمد. (1412ق). ربیع الابرار و نصوص الاخیار. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    19. شعرانی، حسین ‌بن عبدالوهّاب. (بی‌تا). عیون المعجزات. قم: مکتبة الداوری.
    20. طبری آملی، ابی‌القاسم. (1383). بشارة المصطفی لشیعة المرتضی. نجف: المکتبة الحیدریة.
    21. عاصمی، احمد ‌بن محمد. (1418ق). العسل المصفّی منه تهذیب زین القتی فی شرح سورة هل أتی. قم: مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة.
    22. فراهیدی، خلیل ‌بن احمد. (1414ق). العین (محقق: مهدی المخزومی و ابراهیم السّامرائی). بی‌جا: افست انتشارات اسوه.
    23. قرشی، سیدعلی‌اکبر. (1382). مفردات نهج‌البلاغه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    24. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحارالانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار^. بیروت: مؤسسة الوفاء.
    25. مطهری، مرتضی. (بی‌تا). انسان کامل. تهران: نشر صدرا.
    26. مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان. (1375-1390ش). پیام امام امیر‌المؤمنین×. تهران: دارالکتاب الاسلامیة.