تعامل فرهنگی مسجد و جامعه از منظر آموزه‌های دینی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه

2 دانشیار و مدیر گروه فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم (ع)

3 دانشجوی دکتری فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم(ع)

چکیده

آن‌چه به عنوان میراث فرهنگ دینی هزارساله اسلامی یاد می‌شود و جوامع اسلامی با تکیه بر این ذخیره معنوی به حیات اجتماعی خود ادامه می‌دهند، عبارت است از: مجموعه نهادها، ساخته‌ها و اندوخته‌های معنوی و مادی جامعه انسانی اسلامی که سبب شکل‌گیری تمدن اسلامی شده است؛ تمدنی که به پشتوانه مبانی وحیانی خود و رهبری متعالی برترین بندگان خداوند و تعامل سازنده با عموم مردم به‌تدریج به وضعیت تکامل‌یافته کنونی رسیده است. بی‌شک، پایگاه اصلی این تعامل و مهم‌ترین و تاثیرگذارترین عنصر جامعه اسلامی، مسجد بوده است؛ کانونی که همه فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی اسلام بر محور آن بنا شده و در تجربه تاریخی اسلام نیز نقش‌آفرینی ویژه‌ای داشته است.
مقاله حاضر به روشی توصیفی- تحلیلی درصدد است با تکیه بر آموزه‌های دینی و تجربه تاریخی اسلام، وجوه تعامل فرهنگی مسجد و جامعه را بازخوانی کرده و متناسب با الگوی مطلوب دینی این تعامل، پیشنهاداتی را برای وضعیت موجود ارائه نماید.
تعامل در انتقال باورها، ارزش‌ها، هنجارها و رفتارهایی از قبیل: محوربودن در آموزش و تربیت، الگوبودن در شیوه زیست فردی و اجتماعی، تاثیرگذاری بر مولفه‌های فرهنگی همچون؛ علم، زبان، پوشش، آداب و رسوم و ترسیم شیوه ارتباطات فردی و اجتماعی، الگوی معماری اسلامی و مانند آن از نمونه‌های بارز و مورد تاکید آموزه‌های دینی و سیره اجتماعی مسلمانان، در باب تعامل فرهنگی مسجد و جامعه است که با تطبیق و ترسیم تعامل مناسب مسجد با حوزه‌های مذکور در وضعیت معاصر نیز می‌توان شاهد کانونی‌شدن دوباره مسجد در جامعه اسلامی بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Cultural Interaction of the Mosque and Society from the Perspective of Religious Teachings

نویسندگان [English]

  • Emad Afrough 1
  • Karim Khanmohammadi 2
  • Seyfollah Qanbarinik 3
1 Faculty Member
2 Associate Professor and Head of Department of Culture and Communication, Baqir al-Olum University
3 Doctoral Student of Culture and Communication, Baqir al-Olum University
چکیده [English]

What is considered as the legacy of a thousand-year Islamic religious culture and relying on this spiritual reserve, Islamic societies continue their social life, consists of the set of institutions, constructs and spiritual and material resources of the Islamic human community that has shaped Islamic civilization; the civilization has gradually come to the present evolved state, backed by its revelatory foundations and the supreme leadership of the highest servants of God and constructive engagement with the public. Undoubtedly, the mosque has been the main base of this interaction and the most important and influential element of the Islamic society; the center upon which all social, political and cultural activities of Islam is based and has played a special role in the historical experience of Islam.
Employing a descriptive-analytic method, the present article seeks to review the aspects of the cultural interaction of the mosque and the community, based on the religious teachings and historical experience of Islam, and, in accordance with the religious ideal of this interaction, offers suggestions for the existing conditions.
Interaction in the transfer of beliefs, values, norms, and behaviors such as the centrality in education and cultivation, being a model in the individual and social way of life, having an impact on cultural components such as language, knowledge, clothing, and the delineating the way of personal and social communication, the pattern of Islamic architecture and the like are among the most prominent and the most emphasized examples of the religious teachings and social conduct of Muslims about the cultural interaction of the mosque and the community. By adapting and mapping the proper interaction of the mosque with these areas in contemporary conditions, it is also possible, once again, to see the centrality of the mosque in the Islamic society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mosque
  • society
  • culture
  • cultural interaction
  1. قرآن کریم

    1. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن‌هبه‌الله (1967م)، شرح نهج‌البلاغه، ج ‌20، محقق: محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت: چاپ افست.
    2. ابن‌سعد، ابوعبدالله محمد (1410ق)، الطبقات الکبری، ج ‌5، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    3. بیرو، آلن (1370)، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه: باقر ساروخانی، تهران: انتشارات کیهان.
    4. ترمذی، محمد بن‌عیسی (1395ق)،  سنن ترمذی، ج ‌3، مصر: شرکت مکتبه و مطبعه مصطفی البابی الحلبی.
    5. چلبی، مسعود (1375)، جامعه‌شناسی نظم، تهران: نشر نی.
    6. حُر عاملی، محمد بن‌حسن (1403ق.)، وسایل الشیعه، قم: مؤسسه آل‌البیت.
    7. حیدر، اسد (1378)، الصادق و المذاهب الاربعه، ج 1، تهران: مکتبه الصدر.
    8. خمینی، سیدروح‌الله (1378)، صحیفه نور، تهران: مرکز فرهنگی انقلاب اسلامی.
    9. دهخدا، علی‌اکبر و دیگران (1373)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
    10. زرقانی، محمد عبدالعظیم (1385)، مناهل العرفان فی علوم القرآن، ترجمه: محسن آرمین، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    11. صدوق، محمد بن‌علی؛ ابن‌بابویه (1413ق)، من لایحضر الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    12. طباطبایی، محمدحسین (1374)، تفسیر المیزان، ترجمه: سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    13. طبرسی، علامه فضل بن‌حسن (1407ق)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، ج ‌1، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
    14. طوسی، محمد بن‌حسن (1348)، اختیار معرفة الرجال، تصحیح: حسن مصطفوی، مشهد: دانشگاه مشهد.
    15. عمید، حسن (1375)، فرهنگ عمید، تهران: مؤسسه امیرکبیر.
    16. غنیمه، عبدالرحیم (1364)، تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، ترجمه: نورالله کسایی، تهران: نشر یزدان.
    17. فراهتی، عباسعلی (1382)، مسجد و تأثیرات علمی و اجتماعی آن در جامعه اسلامی، تهران: ستاد عالی کانون‌های مساجد.
    18. فرجاد، محمدحسین (1374)، آسیب‌شناسی اجتماعی و جامعه‌شناسی انحرافات، بی‌جا، نشر بدر.
    19. قابل، احمد (1381)، «مسجد جامع»، در کتاب: پرستش‌گاه در عهد سنت و تجدد، عمادالدین باقی، تهران: نشر سرایی.
    20. قرائتی، محسن (1388 )، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
    21. کوئن، بروس (1371)، مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه: عباسعلی توسلی و رضا فاضل، تهران: سمت.
    22. گیدنز، آنتونی (1387)، جامعه‌شناسی، ترجمه: منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
    23. مجلسی، محمدباقر (1404ق.)، بحارالانوار، ج 1، بیروت: مؤسسة الوفاء.
    24. مجلسی، محمدتقی (1406ق)،  روضة المتقین فی شرح مَن لایحضره الفقیه، قم: موسسه فرهنگی اسلامی کوشان‌پور.
    25. محرمی، غلامحسن (1379)، نقش مسجد در جامعه اسلامی، چ اول، قم: مؤسسه‌ فرهنگی و انتشاراتی یمین.
    26. محمدی ری‌شهری، محمد (1386)، فرهنگ مسجد، قم: نشردارالحدیث.
    27. مصباح یزدی، محمدتقى (1372)، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامى.
    28. مطهری، مرتضی (1368)، مجموعه آثار، تهران: نشر صدرا.
    29. ــــــــــــــــــ (1372)، جامعه و نظم، قم: نشر صدرا.
    30. مقرم، سیدعبدالرزاق (1387)، مقتل الحسین، ترجمه: مرتضی فهیم کرمانی، قم: انتشارات دلیل ما.
    31. مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان (1387)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    32. مک‌درموت، مارتین (1372)، مصاحبه با کیهان فرهنگی، ش 97.
    33. موظف رستمی، محمدعلی (1381)، آیین مسجد، ج 2، تهران: نشر گویه.
    34. نوبهار، رحیم (1386)، مسجد نمونه، تهران: ستاد اقامه نماز.
    35. نوری، حسین بن‌محمدتقی (1408ق.)، مستدرک الوسایل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسه آل‌البیت.
    36. نیک‌گهر، عبدالحسین (1369)، مبانی جامعه‌شناسی، تهران: نشر رایزان.