جامعه دینی از منظر قرآن کریم با تأکید بر مؤلفه‌های عقلانیت، معنویت و عدالت

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته سطح چهار، رشته تفسیر تطبیقی، مؤسسه آموزش عالی حوزوی کوثر، تهران

2 استادیار، دانشکده علوم قرآنی ، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم ، تهران، ایران.

3 استادیار، گروه جامعه شناسی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران.

چکیده

ازآنجاکه عقل به‌عنوان «اول ما خلق‌الله» دلیل و حجت برای نشان‌‌دادن راه و معنویت حصول مجموعه‏‌اى از معارفی که از حقایقى ماوراى عالم مادى و عدالت رعایت حقوق افراد و عطا‌‌کردن حق به هر ذی‌حق است. هدف: این نوشته در جست‌وجوی نقش مؤلفه‌های عقلانیت، معنویت و عدالت در جامعه دینی از منظر قرآن کریم است. سؤال: آیا از منظر قرآن کریم با مؤلفه‌های عقلانیت، معنویت و عدالت و با رابطۀ تعاملی و تأثیرگذار این عناصر باهم، می‌توان زمینه برای شکوفایی دستاوردهای آن در مسیر تحقق جامعه دینی با حیات طیبه گام برداشت؟ روش: روش جمع‌آوری مطالب به‌صورت کتابخانه‌ای و روش تحقیق، روش توصیفی- تحلیلی بوده است. یافته‌ها: در این پژوهش به کمک مبانی فکری دینی و تفکیک عقلانیت واقعی از عقلانیت محض ابزاری و مادی‌گرایی و معنویت حقیقی با معنویت‌های کاذب و شبه معنویت‌ها و عدالت الهی با عدالت قراردادی و منفعت‌گرا در جامعه دینی بررسی می‌شود. نتیجه‌گیری: می‌توان به این نتیجه رسید که ترسیم جامعه دینی پویا از منظر قرآن کریم با حضور مؤلفه‌های عقلانیت، معنویت و عدالت با هم حاصل از آموزه‌های دین مبین اسلام نیاز امروز بشر است و گسترش این مؤلفه‌ها در جامعه، زمینۀ برون‌رفت از بحران‌ها، مستلزم بازگشت به روش قرآن کریم است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Religious Society from the Perspective of the Holy Quran with Emphasis on the Elements of Rationality, Spirituality, and Justice

نویسندگان [English]

  • Razieh Kazemi 1
  • Ali ًًًًًًQazanfari 2
  • Esmail Cheraghi Kotiani 3
1 Graduate of Level Four Comparative exegesis, Kosar Higher Seminary Institute, Tehran
2 Assistant Professor, Faculty of Quranic Sciences, Holy Quran University of Sciences and Education, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Sociology, Imam Khomeini Educational and Research Institute, Qom, Iran.
چکیده [English]

Since reason, as “the first creation of God,” is a means and proof for showing the way, and spirituality is the acquisition of a set of knowledge from realities beyond the material world, and justice is the observance of individuals’ rights and granting each person their due — Objective: This paper seeks to examine the role of the elements of rationality, spirituality, and justice in the religious society from the perspective of the Holy Quran. Research Question: From the perspective of the Quran, can the components of rationality, spirituality, and justice — through their interactive and influential relationship — provide the foundation for the flourishing of their outcomes toward the realization of a religious society characterized by ḥayāt ṭayyibah (good and pure life)? Method: The data collection method is library-based, and the research method is descriptive-analytical. Findings: This study, based on Islamic intellectual foundations, distinguishes between true rationality and mere instrumental rationality and materialism, true spirituality and false or pseudo-spiritualities, and divine justice versus contractual and utilitarian justice in the context of a religious society. Conclusion: It can be concluded that the depiction of a dynamic religious society from the viewpoint of the Holy Quran — with the presence of the three components of rationality, spirituality, and justice derived from the teachings of Islam — addresses a pressing human need today. The expansion of these elements in society creates a pathway for overcoming crises, which necessitates a return to the method of the Holy Quran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious society
  • Holy Quran
  • Rationality
  • Spirituality
  • Justice

مراجع

* قرآن کریم
ابن فارس، احمد بن زکریا. (1404). معجم مقاییس اللغه (ج 4). قم: مکتب اعلام اسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1408). لسان العرب. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
اکبریان، سیدمحمد، محمدباقر انصاری و وحید حامد. (1399). عقلانیت و معنویت در بوته نقد. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
انیس، ابراهیم عبدالحلیم منتصر عطیه صوالحی محمد خلف‌احمد. (1416). المعجم الوسیط. (چاپ5). تهران: مکتب نشر الثقافة الاسلامیه.
برو. آلن. (1366). فرهنگ علوم اجتماعی. (مترجم: باقر، ساروخانی). تهران: انتشارات کیهان.
تمیمی الآمدی، عبدالواحد. (1407). غررالحکم و دررالکلم. (ج 2). بیروت: مؤسسه اعلمی للمطبوعات.
جعفرى، محمدتقى. (1375). فلسفه دین. (چاپ اول). پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى.
جعفری، محمدتقی. (1376). شرح و تفسیر نهج‌البلاغه. (ج 2). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
جوادی آملی، عبدالله. (1383). ادب فنای مقربان. (ج 2). قم: مرکز نشر اسراء.
جوهری، أبی نصر اسماعیل بن حماد. (1418). تاج اللغه و صحاح العربیه. (ج1). بیروت: دارالفکر.
حسینی تاش، واثق، سید علی و قادرعلی واثق. (1393). حکمرانی خوب و ارائه حکمرانی شایسته. اسلام و پژوهش‌های مدیریتی. (2).
خامنه‌ای، سید علی. ( 16/04/1393). بیانات در دیدار مسئولان نظام. پایگاه اطلاع‌رسانی حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای.
https://B2n.ir/uf9463
خامنه‌ای، سید علی. (02/07/ 1388). بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری. پایگاه اطلاع‌رسانی حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای.
https://B2n.ir/ds8380
خامنه‌ای، سید علی. (08/06/ 1384). بیانات در جمع دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت تاریخ. پایگاه اطلاع‌رسانی حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای.
https://B2n.ir/ub5627
خمینی، سید روح‌الله. (1378). صحیفه نور. (ج 7). قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خویی، سید ابوالقاسم. (١٤١٨). فقه الشیعه. مترجم: سید محمدمهدی. خلخالی. (چاپ سوم). قم: مؤسسه آفاق.
درویش، محى‏الدین. (1415). اعراب القرآن الکریم و بیانه. (ج 3). سوریه: الارشاد.
دفتر همکاری حوزه و دانشگاه. (١٣٧٦). درآمدی بر حقوق اسلامی. (چاپ دوم). تهران: سمت.
زبیدی، محمدمرتضی. (بی‎تا). تاج العروس من جواهر القاموس. (ج5). بیروت: المکتبة الحیاة.
زرشناس، شهریار. (1381). مبانی نظری غرب مدرن. تهران: کتاب صبح.
سعادت، احمد. (1393). عقلانیت اسلامی؛ چیستی، مبانی و لوازم. قم: فصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی. 5. مهر 1401. صص 155-194. 
صدر، سیدمحمدباقر. (1420). الاجتهادی التقلید، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم. نسخه کامپیوتری جامع فقه اهل‌البیت^.
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم. (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة ‌الاربعه. (ج3). بیروت: داراحیاء التراث.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1354). معنویت تشیع. قم: تشیّع.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1385). تفسیر المیزان. (مترجم: موسوی همدانی. ج 15). قم: انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1404). المیزان فی تفسیر القرآن (ج5). بیروت: دارالاعلمی.
طریحی، فخرالدین. (1375). مجمع البحرین. (ج 5). محقق: احمدالحسینی. تهران: مرتضوی.
عباسی، محمود و شمسی گوشکی، احسان و ابوالقاسمی، محمدجواد. (۱۳۹۲). درآمدی بر سلامت معنوی. تهران: حقوقی.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1404). ترتیب کتاب العین (ج 2). قم: اسوه.
فنایی اشکوری، محمد. (۱۳۸۴). بحران معرفت: نقد عقلانیت و معنویت تجددگرا. قم: مؤسسه آموزشی‌ امام خمینی&.
قرائتى، محسن. (1388). تفسیر نور (ج 8). تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایی از قرآن.
محدث نوری. (1408). مستدرک الوسائل (ج 11). قم: مؤسسه آل‌البیت.
مطهری، مرتضی. (1361). مجموعه گفتارها. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی. (1368). پیرامون انقلاب اسلامی. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی. (1377). جامعه و تاریخ. چاپ هفدهم. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی. (1370). اسلام و مقتضیات زمان. تهران: نشر صدرا.
مطهری، مرتضی. (۱۳۸۱). مجموعه آثار (ج 8 ، 21). تهران: نشر صدرا.
مغنیه، محمدجواد. (1378). ترجمه تفسیر کاشف (ج 5، چاپ اول). قم: بوستان کتاب.
مکارم شیرازی، ناصر. و جمعی از نویسندگان. (1388). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مکارم شیرازی، ناصر. (1391). جایگاه عقلانیت در اسلام. قم: امام علی بن ابیطالب×.
میرزایی، رضا و سمیه، دلیرصف آرای اخگر. (1397). بحران معنویت در جهان معاصر. فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی. بهار.22(74). صص 112-93
میرمدرسی، سید موسی. (1380). جامعۀ برین. (چاپ اول). قم: بوستان کتاب.
نصرتی‌نژاد، فرهاد. (1396). مدرنیسم ایرانی و عقلانیت خودمدار: چارچوبی برای تبیین آسیب‌های اجتماعی. فصلنامه مسائل اجتماعی ایران. پاییز و زمستان. سال هشتم. شماره 2.
واعظی، احمد. (1377). جامعۀ دینی جامعۀ مدنی (چاپ اول). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
واعظی، احمد. (1398). ظرفیت‌های معنویت‌گرایی علوی در تحقق عدالت اجتماعی. قم: دانشگاه باقرالعلوم×، 22(85).

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 24 مهر 1402
  • تاریخ بازنگری: 26 فروردین 1404
  • تاریخ پذیرش: 25 فروردین 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار