جمع‌ها و اجتماعات دینی در جهان اسلام: یک مطالعۀ تطبیقی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه پژوهشی قرآن و مطالعات اجتماعی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.

چکیده

مفاهیم فرقه، کیش، کلیسا و اجتماع مذهبی، اولین مرتبه برای تحلیل انواع اجتماعات و سازمان‌های دینی در سنت‌های دینی مسیحی در غرب به‌کار برده شد. اگر نتوانیم جمع‌ها و به‌طورکلی پدیده‌های اسلامی را - تا جایی که مقدور است - در قالب مجموعه‌ای از اصطلاحات علمی رایج جای دهیم، مطالعات اسلامی در انزوای علمی می‌مانند. در اینجا نخست، مبنا یا ملاک‌های دسته‌بندی رایج دربارۀ جمع‌های دینی بررسی می‌شود و سپس، با مرور جمع‌هایِ متنوع دینی در جوامع گوناگون اسلامی و با توجه به ویژگی‌های مهم آنها و مقایسۀ آن با مفاهیم متناظرِ رایج، میزان تطبیق اصطلاحاتِ رایج با مصادیق اسلامی ارزیابی میشود. معلوم خواهد شد که با در نظرگرفتن ملاحظاتی برای کاربرد واژه‌های رایج و با إعمال تغییراتی در آنها می‌توان مجموعه‌ای از اصطلاحات با دلالت‌‌های حتی‌المقدور مشترک علمی فراهم کرد که آشنایی جامعۀ علمی با اجتماعات و پدیده‌های مرتبط اسلامی را آسان کند؛ براین‌اساس در جوامع اسلامی، انواعی از مذاهب (اجتماعات مذهبی)، جنبش دینی، انواعی از فرقه‌ها و کیش وجود دارد که ویژگی‌های هر یک توضیح داده می‌شود و درنهایت از دو حیث مقایسه می‌شوند. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Religious Bodies and Communities in the World of Islam

نویسنده [English]

  • M. Masood Saeedi
1.Assistant professor, Department of The Qur’an and Social studies, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran.
چکیده [English]

The concepts of sect, religion, church and religious community were used for the first time in the West to analyze the different types of religious communities and organizations in the Christian religious traditions. If we can’t consider Islamic bodies and phenomena in general -as far as possible- in the form of a set of common scientific terms, Islamic studies will remain in scientific isolation. In this regard, firstly, the basis or criteria of common classification about religious bodies are examined, then by reviewing various religious bodies in different Islamic societies and according to their important characteristics and comparing them with common corresponding concepts, the degree of compatibility of common terms with Islamic examples will be evaluated. It will be clear that by considering the use of common words and by applying changes in them, a set of terms with the most common scientific meanings can be provided, which will facilitate the familiarization of the scientific society with Islamic communities and phenomena. Therefore, in Islamic societies, there are types of denominations (religious communities), religious movements, types of sects and religions, the characteristics of each of which are explained and finally compared in two dimensions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious community
  • movement
  • sect
  • religion

مراجع

1.    رستمی، منصور. (1401). ریشه‌یابی منشأ مبانی بنیادین آیین یارسان در فِرَق اسلامی. فصلنامۀ پژوهش‌های ایران‌شناسی، 12(2)، صص 247-264.
2.    منتصر الزیات، ابراهیم ابوربیع. (1385). راه به سوی القاعده: داستان مرد دست راست بن لادن (مترجم: لیلا رشیدی رسمتی). تهران: آزادمهر.
3.    سعیدی، محمدمسعود. (1396الف). تبیین نظری سکولارشدن در جامعۀ ایران معاصر. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
4.    سعیدی، محمدمسعود. (1396ب). عرفان در گرو حلقه‌‌ها. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
5.    سعیدی، محمدمسعود. (1401). تحولات نوپدید دینی و معنوی در دنیای معاصر. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
6.    مشکور، محمدجواد؛ مدیر شانه‌چی، کاظم. (1375). فرهنگ فرق اسلامی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
7.    موثقی، سیداحمد. (1374). جنبش‌های اسلامی معاصر. تهران: سمت.
8.    فوزی، یحیی. (1389). گونه‌شناسی فکری جنبش‌های اسلامی معاصر و پیامدهای سیاسی-امنیتی آن در جهان اسلام. فصلنامۀ مطالعات راهبردی، 13(50)، صص 153-173.
9.    Bayat, A. (2013). Post-Islamism at Large. In A. Bayat (ed), Post-Islamism: The Changing Faces of Political Islam (pp. 3-32). Oxford and New York: Oxford University Press.
10.    Campbell, C. (1972). The Cult, the Cultic Milieu and Secularization. In M. Hill (ed.), A Sociological Yearbook of Religion in Britain, 5(pp. 119-136). London: SCM Press.
11.    Clarke, P. B. (2006). New Religions in Global Perspective. London and New York: Routledge.
12.    Hallaq, W. B. (1984). Was the Gate of Ijtihad Closed? International Journal of Middle East Studies, 16, pp. 3-41.
13.    Hiro, D. (2013). Holy Wars: The Rise of Islamic Fundamentalism. New York: Routledge.
14.    Iqtidar, H. (2013). Post-Islamist Strands in Pakistan. In A. Bayat (ed), Post-Islamism: The Changing Faces of Political Islam (pp. 257-276). Oxford and New York: Oxford University Press.
15.    King, J. (1998). Tablighi Jama’at and the Deobandi Mosques in Britain. In P. B. Clarke (ed.), New Trends and Developments in the World of Islam (pp. 75-92). London: Luzac.
16.    Lewicki, T. (1971). Al-Ibāḍiyya. In B. Lewis, V. L. Ménage, C. Pellat, & J. Schacht (eds.), The Encyclopaedia of Islam Volume III (pp. 648-660). Leiden: E. J. Brill.
17.    Maulana, L. (2019). Theology of Humanity in the Sufism Community of the Sabbaqal Mufarridiyah Group in Pekalongan Indonesia. Penelitian Jurnal, 16(1), pp. 25-36.
18.    Metcalf, B. (1982). Islamic Revival in British India (1860–1900). Princeton, NJ: Princeton University Press.
19.    Neibuhr, H. R. (1929). The Social Sources of Denominationalism. New York: Henry Holt and Co.
20.    Roy, O. (2004). Globalized Islam: the search for a new ummah. New York: Columbia University Press.
21.    Sedgwick, M. (2000). Sects in the Islamic World. Nova Religio: The and Emergent Religions, 3(2), pp. 195-240.
22.    Sedgwick, M. (2004). Establishments and Sects in the Islamic World. In P. C. Lucas, & T. Robbins, New Religious Movements in the Twenty-First Century: Legal Political and Social Challenges in Global Perspective (pp. 231-256). New York: Routledge.
23.    Shepard, W. (2002). Denomination as a Label for Some Islamic Phenomena? Nova Religio, 6(1), 156-159.
24.    Stark, R., & Bainbridge, W. S. (1985). The Future of Religion. Berkeley: University of California Press.
25.    Troeltsch, E. (1992). The Social Teachings of the Christian Churches. transl. Olive Wyon. London: Westminster John Knox Press.
26.    Wilson, B. R. (1990). The Social Dimensions of Sectarianism: Sects and New Religious Movements in Contemporary Society. Oxford: Clarendon Press.
اسلام و مطالعات اجتماعی
دوره 12، شماره1(پیاپی44)
اجرایی
فروردین 1403
صفحه 97-129

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 11 تیر 1402
  • تاریخ بازنگری: 17 تیر 1402
  • تاریخ پذیرش: 26 اسفند 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار