بررسی نحوه حدوث و بقای جامعه در پرتو آموزه‌های حکمت متعالیه

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت، دانشگاه پردیس فارابی، قم، ایران.

2 دانشجوی دکتری، تصمیم‌گیری و خط‌مشی‌گذاری عمومی، دانشکده مدیریت، دانشگاه پردیس فارابی، قم، ایران (نویسنده مسئول).

3 استادیار، گروه فلسفه، دانشکده معارف اسلامی و الهیات، دانشگاه امام صادق ع، تهران، ایران.

4 استاد، گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

مناقشه بر سر دوگانۀ اصالت فرد یا اصالت جامعه، در ادبیات جامعه‌‌شناسی، تاریخی طولانی دارد. پذیرش هریک از دوطرف این دوگانه، در چگونگی نظریه‌‌پردازی‌‌های بعدی در خصوص قوانین حاکم بر جامعه و مراحل تکوین آن نقشی تعیین‌‌کننده دارد. با در نظرگرفتن پیشینه عمدتاً فلسفی این گفتگو، لزوم پرداختن به این موضوع از منظر نگرش اسلامی و به خصوص حکمت متعالیه، به‌عنوان کامل‌‌ترین نظام فلسفی اسلامی مشخص می‌‌شود. در این میان علامه طباطبایی& با طرح اصل استخدام، استاد مطهری با طرح حدوث جسمانی و بقای روحانی جامعه و استاد پارسانیا با ارائۀ استدلالی ابتکاری درخصوص وجود جامعه، افق حکمت متعالیه را از مسائل محض فلسفی به مسائل جامعه‌‌شناختی گسترش داده‌‌اند؛ اما اولاً، به این دیدگاه‌ها اشکالاتی وارد شده و ثانیاً، میان این دیدگاه‌‌ها در نظر اولیه نوعی ناسازگاری دیده می‌شود. در این مقاله ابتدا به اشکالات مطرح به این دیدگاه‌ها، پاسخ‌هایی ارائه شده و سپس تلاش می‌شود با گسترش دلالت‌های حکمت متعالیه در حوزۀ شناخت جامعه، جمع‌بندی میان هر سه نظر انجام شود. در ادامه به توسعۀ دلالت‌های حکمت متعالیه برای تحلیل بیشتر جامعه پرداخته شده و برخی از دلالت‌های آن در این حوزه ارائه می‌شود که عبارتند از: تبیین حرکت جوهری جامعه، تقسیم‌بندی جدیدی از انواع جوامع، اثبات وجود حقیقیِ همۀ انواع جامعه و وحدت حقیقی میان تمامی جوامع در عین تمایز آنها. درضمن در این مقاله متناسب با هر بخش، از روش‌های قیاسی - برهانی و دلالت‌پژوهی استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Examination of How the Society Is Created and Survived in the Light of the Teachings of Transcendental Wisdom

نویسندگان [English]

  • Azam Mirzamani 1
  • Younes Forghani 2
  • Mahdi Sepehri 3
  • Hassan Danaee Fard 4
1 Assistant Professor, Department of Public Administration, Faculty of Management, Farabi Campus University, Qom, Iran.
2 . PhD student in decision making and public policy-making, Faculty of Management, Farabi Campus University, Qom, Iran (corresponding author).
3 Assistant Professor, Department of Philosophy, Faculty of Islamic Studies and Theology, Imam Sadegh University, Tehran, Iran.
4 Professor, Department of Public Administration, Faculty of Management and Economics, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The conflict over the duality of individual originality or community originality has a long history in sociological literature. The acceptance of each of the two sides of this duality plays a decisive role in the quality of the next theorizations about the laws governing the society and the stages of its formation.  Considering the mainly philosophical background of this issue, the need to address this issue from the perspective of Islamic attitude and especially transcendental wisdom, as the most complete Islamic philosophical system, becomes clear. In the meantime, Allameh Tabatabaei by proposing the principle of employment, Professor Motahari by proposing the physical creation and spiritual survival of society and Professor Parsania by presenting an innovative argument about the existence of society have expanded the horizon of transcendental wisdom from purely philosophical issues to sociological issues. However, firstly, there are problems in these views and secondly, there is some kind of inconsistency between these views in the initial opinion. In this article, first, answers are provided to the problems raised in these views, and then an attempt is made to sum up all three views by expanding the implications of transcendental wisdom in the recognition of society. Then, the development of the implications of transcendental wisdom is dealt with for further analysis of the society and some of its implications are presented in this regard, which include: Explaining the essential movement of society, a new division of different types of societies, proving the real existence of all types of society and the true unity between all societies while distinguishing them. In addition, in this article, according to each section, comparative, argumentative and implication research methods have been used.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Molla Sadra’s culture
  • creation and survival of society
  • types of societies
  • originality of society and individual
  1. پارسانیا، حمید. (1380). چیستی و هستی جامعه از دیدگاه استاد مطهری. علوم سیاسی، 4(14)، صص 197-220.
  2. پارسانیا، حمید. (1391). جهان‌‌های اجتماعی. قم: انتشارات کتاب فردا.
  3. جوادی آملی، عبدالله. (1373). شریعت در آینۀ معرفت. تهران: انتشارات مرکز فرهنگی رجاء.
  4. جوادی آملی، عبدالله. (1375). فلسفه حقوق بشر. قم: انتشارات اسرا.
  5. جوادی آملی، عبدالله. (1384). حیات حقیقی انسان در قرآن. قم: انتشارات اسرا.
  6. جوادی آملی، عبدالله. (1393). رحیق مختوم (ج11). قم: انتشارات اسرا.
  7. خورشیدی، سعید. (1399). صورت‌بندی نظریۀ فرهنگ صدرایی (با الهام از دیدگاه‌های استاد حجت‌الاسلام پارسانیا). معرفت فرهنگی اجتماعی، 3(1)، صص 129-152.
  8. دانایی‌‌فرد، حسن. (1395). روش‌‌شناسی مطالعات دلالت‌‌پژوهی در علوم اجتماعی و انسانی. روش‌‌شناسی علوم انسانی، 22(86)، صص 39-71.
  9. سوزنچی، حسین. (1385). اصالت فرد، جامعه یا هردو. قبسات، 11(42)، صص 41-60.
  10. سیدی‌‌فرد، علی؛ فرقانی، محمدکاظم. (1394). نقد نظریه اصالت فرهنگ بر اساس آموزه‌‌های فلسفی حکمت متعالیه. دین و سیاست فرهنگی، 2(2)، صص 33-48.
  11. صدرالمتألهین، صدرالدین محمد شیرازی. (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الأربعة (ج3، 7، 8 و 9، چاپ دوم). بیروت: نشر داراحیاء التراث العربی.
  12. صدرالمتألهین، صدرالدین محمد شیرازی. (بی‌‌تا). تعلیقه بر حکمة الإشراق. چاپ سنگی.
  13. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1974م). المیزان فی تفسیر القرآن (ج4، چاپ سوم). بیروت: نشر مؤسسه الاعلمی للمطبوعات .
  14. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1374). تفسیر المیزان (مترجم: محمدباقر همدانی، ج4 و 8). قم: نشر دفتر انتشارات اسلامی.
  15. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1387). روابط اجتماعی در اسلام (مترجم: محمدباقر حجتی). قم: انتشارات بوستان کتاب.
  16. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1390). اصول فلسفه و روش رئالیسم (ج2، 11 و 13). تهران: انتشارات صدرا.
  17. عبودیت، عبدالرسول. (1395). درآمدی به نظام حکمت صدرایی (ج3). تهران: انتشارات سمت.
  18. لبخندق، محسن. (1395). واکاوی عوامل مانایی و میرایی فرهنگ‌‌ها در آیینۀ حکمت متعالیه. دین و ارتباطات، 23(2)، صص 119-146.
  19. لبخندق، محسن. (1397). حدوث جسمانی جوامع و بقای فرهنگی آنها. قبسات، 23(87)، صص 243-272.
  20. مصباح یزدی، محمدتقی. (1368). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.
  21. مصباح یزدی، محمدتقی. (بی‌‌تا). مشکات (اخلاق در قرآن). قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی ره.
  22. مصباح یزدی، محمدتقی. (1391). آموزش فلسفه. قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی ره.
  23. مطهری، مرتضی. (1372). مقدمه‌‌ای بر جهان‌‌بینی اسلامی (ج5): جامعه و تاریخ. تهران: انتشارات صدرا.
  24. مطهری، مرتضی. (1389). نقدی بر مارکسیسم. تهران: انتشارات صدرا.
  25. مطهری، مرتضی. (1390). انسان و ایمان. تهران: انتشارات صدرا.
  26. مطهری، مرتضی. (1397). شرح مبسوط منظومه (ج1). تهران: انتشارات صدرا.