نقد و بررسی نظریه «ساخت اجتماعی واقعیت» با تأکید بر چارچوب نظری «جهان‌های اجتماعی»

مالکی بروجنی, محمدرضا; پارسانیا, حمید

doi:10.22081/jiss.2022.55664.1902

نقد و بررسی نظریه «ساخت اجتماعی واقعیت» با تأکید بر چارچوب نظری «جهان‌های اجتماعی»

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران (نویسنده مسئول).

² دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، ایران.

10.22081/jiss.2022.55664.1902

چکیده

مقاله پیش رو سعی دارد نظریه ساخت اجتماعی واقعیت را از منظر جهان‌های اجتماعی پارسانیا مورد نقد و بررسی قرار دهد. این نقد با روش تحلیل منطقی داده‌های کتابخانه‌ای و در دو ساحت انجام شده است. ساحت اول نقد بیرونی نظریه است که مبانی نظریه را بررسی می‌کند. از منظر انسان‌شناسی نشان داده شد که نظریه برگر برخلاف حکمت صدرایی به نفس مجرد جوهری قائل نیست و در مقابل، برای انسان به مفهومی با عنوان اگوی انضمامی قائل است. در نقد هستی‌شناسانه نشان داده شد که برخلاف برگر که زیست‌جهان ساخته انسان‌ها را به دلیل بداهت بی‌واسطه و تام آن واقعی قلمداد می‌کند، جهان‌های اجتماعی برای جهان اجتماعی وجودی حقیقی و نه پدیداری قائل است که با نفوس انسان‌ها بنا بر نظریه اتحاد علم و عالم و معلوم متحد است. در نقد معرفت‌شناسی نیز نشان داده شد که در حکمت اسلامی اعتبارات اجتماعی بر طبیعت، حقیقت و غایت انسانی مبتنی است؛ برخلاف معرفت‌شناسی برگری که اعتبارات اجتماعی بر بین الاذهانیت مشترک برساخته انسان‌ها مبتنی است. ساحت دوم، نقد درونی نظریه است که انسجام نظریه را با نقدهایی از قبیل خود متناقض‌‌بودن، تقلیل‌گرایی و ... ارزیابی می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

بازخوانی و نقد نظریات حوزه علوم اجتماعی؛

عنوان مقاله [English]

A Critique of the Theory of "Social Construction of Reality" with Emphasis on the Theoretical Framework of Social Worlds

نویسندگان [English]

mohamadreza maleki. B ¹
hamid parsania ²

¹ . PhD student of Baqir al-Olum University, Qom, Iran (corresponding author).

² Associate Professor, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Iran

چکیده [English]

The present article seeks to criticize the theory of social construction of reality from the perspective of the social worlds of Parsania. This critique has been done through the method of logical analysis of library data and in two areas. The first area is the external criticism of the theory, which examines the foundations of the theory. From an anthropological point of view, it was shown that Berger's theory, unlike Sadraei's wisdom (hikmat), does not consider the abstract self to be essential, and on the contrary, it considers a concept called the concrete ego for humans. In the ontological critique, it was shown that unlike Berger, who considers the biological world created by humans to be real due to its direct and complete improvisation, social worlds consider the social world to be a real existence and not a phenomenon, which is compatible with human souls based on the theory of the union of science, the world, and the known. In the critique of epistemology, it was also shown that in Islamic wisdom, social values are based on nature, truth and human purpose. Unlike Berger's epistemology, social values are based on common intersubjectivity created by humans. The second area is the internal criticism of the theory, which evaluates the coherence of the theory with critiques such as self-contradiction, reductionism, etc.

کلیدواژه‌ها [English]

Critique of social theory
theory of social construction of reality
Berger
Luckmann
social worlds
Parsania

مراجع

* قرآن کریم
1. الیوت، آنتونی؛ ترنر، برایان. (1393). برداشت‌هایی در نظریه اجتماعی معاصر (مترجم: فرهنگ ارشاد). تهران: جامعه‌شناسان.
2. برگر، پتر؛ لوکمان، توماس. (137۵). ساخت اجتماعی واقعیت (مترجم: فریبرز مجیدی). تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
3. پارسانیا، حمید. (138۰). چیستی و هستی جامعه از دیدگاه استاد مطهری. فصلنامه علوم سیاسی، 4(14)، صص 197–22۰.
4. پارسانیا، حمید. (1391). جهان‌های اجتماعی. قم: انتشارات کتاب فردا.
5. پارسانیا، حمید. (1392). نظریه و فرهنگ: روش‌شناسی بنیادین تکوین نظریه‌های علمی. راهبرد فرهنگ، 6(23)، صص 7–28.
6. پارسانیا، حمید. (1396). نماد و اسطوره. قم: انتشارات کتاب فردا.
7. خاتمی، محمود. (1387). جهان در اندیشه هایدگر. تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
8. رشیدیان، عبدالکریم. (1394). هوسرل در متن آثارش. تهران: نشر نی.
9. ریتزر، جورج. (1393). نظریه جامعه‌شناسی (مترجم: هوشنگ نایبی). تهران: نشر نی.
10. زهاوی، دان. (139۵). پدیدارشناسی هوسرل (مترجمان: مهدی صاحبکار و ایمان واقفی، ویراستار: علی نجات‌غلامی). تهران: نشر روزبهان.
11. سوکولوفسکی، رابرت؛ امامی، احمد. (1387). «حیث التفاتی» چیست و چرا مهم است؟ ذهن، (34)، صص 69-8۰.
12. صدرالدین شیرازی، محمد بن ‌ابراهیم. (1389). ترجمه و تفسیر شواهد الربوبیه (ج۵، مترجم: محمدجواد مصلح). تهران: انتشارات سروش.
13. صدرالدین شیرازی، محمد بن ‌ابراهیم. (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (چاپ سوم). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
14. طالب‌زاده، سیدحمید؛ قانعی‌راد، سیدمحمدامین؛ توکل، محمد و مرشدی، ابوالفضل. (1393).‫ شرایط امکان علوم اجتماعی در فلسفه اجتماعی علامه طباطبایی در پرتو
مقایسه تطبیقی با فلسفه اجتماعی کانت. نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 4(1)،
صص ۵۵–86.‬‬‬‬‬‬‬
15. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (138۵). ترجمه تفسیر المیزان (ج4، مترجم: محمدباقر موسوی همدانی) قم: دفتر انتشارات اسلامی.
16. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1388). بدایة الحکمه. قم: موسسه النشر الاسلامی.
17. عبودیت، عبدالرسول. (1392). درآمدی به نظام حکمت صدرایی (ج2،1 و 3). قم: انتشارات سمت.
18. کاظمی، عباس. (1384). پروبلماتیک زندگی روزمره در مطالعات فرهنگی و نسبت آن با جامعه ایران. مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 4(1)، صص 97–122.
19. کرایب، یان. (1393). نظریه اجتماعی مدرن (مترجم: عباس مخبر). تهران: نشر آگه.
20. لبخندق، محسن. (1397). حدوث جسمانی جوامع و بقای فرهنگی آنها. قبسات، 87(23)، صص 243–272.
21. مصباح یزدی، محمدتقی. (1391). جامعه و تاریخ از نگاه قرآن. قم: موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی&.
22. مطهری، مرتضی. (1389). جامعه و تاریخ. تهران: انتشارات صدرا.
23. مطهری، مرتضی. (1389). مجموعه آثار شهید مطهری (ج6). تهران: انتشارات صدرا.
24. هوسرل، ادموند. (139۵). تأملات دکارتی (مترجم: عبدالکریم رشیدیان). تهران: نشر نی.
25. یوسف‌زاده، حسن. (1389). نگاهی انتقادی بر رویکرد پدیدارشناسانه پیتر برگر درباره دین و نظم اجتماعی. معرفت فرهنگی اجتماعی، 2، صص 1۰8–183.

26. Wagner, H. R. (1984). Alfred Schutz: Appraisals and Developments (K. H. Wolff (ed.); Vol. 7). Kluwer Academic.
27. Berger, P. L., & Kellner, H. (1965). Arnold Gehlen and the theory of institutions. Social Research, pp. 110–115.
28. Berger, P. L., & Luckmann, T. (1991). The Social Construction of Reality; A Treatise in the Sociology of Knowledge. New York: Pengn Books.
29. Husserl, E. (1966). The Crisis of European Sciences and Transcendental Phenomenology: An Introduction to Phenomenological. (D. Can, Trans.). Northwestern University Press.
30. ISA. (1998). Books of the XX Century - ISA. Retrieved February 24, 2018, from http://www.isa-sociology.org/en/about-isa/history-of-isa/books-of-the-xx-century/
31. Schutz, A. (1967). The Phenomenology of the Social World. Northwestern University Press.
32. Schutz, A., & Luckmann, T. (1974). The Structures of the Life-World. (M. Z. Richard, Trans.). London: Heinemann Educational Books.