فلسفه‌های حجاب و عدالت جنسیتی

شجریان, مهدی

doi:10.22081/jiss.2022.61726.1844

فلسفه‌های حجاب و عدالت جنسیتی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

مهدی شجریان

دکتری فلسفۀ اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم×، قم، ایران.

10.22081/jiss.2022.61726.1844

چکیده

فلسفه‌های ذکرشده برای حجاب، تا چه میزان عادلانه‌بودن این تکلیف را توجیه می‌کنند و ادراک عدالت را در این مقام بسط می‌دهند؟ مقالۀ پیش‌رو با روش تحلیلی‌ـ‌انتقادی پاسخ این مسئله را می‌کاود. زن در فقه اسلامی برخلاف مرد، مکلف به پوشش حداکثری بدن غیر از صورت و دست‌ها تا مچ است. برای توجیه این تمایز فقهی، فلسفه‌هایی نظیر مهار آتش شهوت، استحکام پیوند خانوادگی، استواری جامعه و مانند آن ذکر شده است. از منظر فقیهان، فلسفه‌های مذکور «علت» حجاب شرعی نیستند و «حکمت» آن محسوب می‌شوند؛ درنتیجه حتی با فقدان آن‌ها نیز حجاب واجب است. این درحالی است که آنچه تحقق این فلسفه‌ها را تضمین می‌کند، شکل‌گیری «عفت اخلاقی» در بستر جامعه است، نه لزوماً «حجاب فقهی». نقض این فلسفه‌ها در برخی فتاوای فقهی ـ نظیر تجویز عدم پوشش کنیزان و اهل کتاب و تجویز نگاه به زنان ازکارافتاده و زنانی که عادت به پوشاندن ندارند ـ نشان می‌دهد که با تکیۀ صرف بر این فلسفه‌ها نمی‌توان این تمایز فقهی میان زن و مرد را کاملاً توجیه کرد. در این مقام، اثبات عدالت جنسیتی در سطح واقعی و ادراکی، با تکیه ‌بر این فلسفه‌ها ممکن نیست و تنها می‌توان از تعبد به ‌حکم شارع و حق طاعت الهی سخن گفت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

تمرکز محتوایی بر مباحث فرهنگی و اجتماعی معطوف به حوزه دین؛

عنوان مقاله [English]

Philosophies of Hijab and Gender Justice

نویسنده [English]

shajarian mahdi

PhD in Islamic Philosophy, Baqir al-Olum University, Qom, Iran.

چکیده [English]

To what extent do the philosophies related to hijab justify the fairness of this task and expand the perception of justice in this position? The current paper analyzes the answer to this question through a critical-analytical method. In Islamic jurisprudence, unlike men, women are obliged to cover their bodies as much as possible, except for the face and arms up to the wrists. To justify this jurisprudential distinction, philosophies such as controlling the fire of lust, strengthening family ties, stability of society and the like have been mentioned. Based on point of view of jurists, the mentioned philosophies are not the "causes" of the religious hijab and are considered its "wisdom (Hikmah)". Therefore, hijab is obligatory even in their absence. What guarantees the realization of these philosophies is the formation of "moral chastity" in the context of society, not necessarily "jurisprudential hijab". Violation of these philosophies in some jurisprudential fatwas - such as prescribing the non-covering of slaves and people of the Book and prescribing looking at disabled women and women who are not accustomed to covering - shows that relying on these philosophies alone cannot fully justify this jurisprudential distinction between men and women. In this regard, proving gender justice at a real and perceptual level is not possible by relying on these philosophies, and we can only speak of following (Share') Allah's commands and the right of obedience to Allah.

کلیدواژه‌ها [English]

Hijab
philosophy of hijab
chastity
gender justice

مراجع

* قرآن کریم
1. ابن‌بابویه، محمد بن على. (1378ق). عیون أخبار الرضاع (ج2)‏. تهران: نشر جهان.
2. ‏ابن‌بابویه، محمد بن على.‏ (1385). علل الشرائع (ج2). قم: کتاب‌فروشی داورى‏.
3. ابن‌فارس، احمد بن فارس. (1404ق). معجم مقاییس اللغة (ج4). قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
4. ابن‌منظور، محمد. (1414ق). لسان العرب‏ (ج1). بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع ـ دار صادر.
5. انصارى‌، مرتضى. (1415ق). المکاسب (ج1). قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌.
6. جاوید، محمدجواد. (1388). تأملی بر ابعاد عملی و تجربی ‌حجاب. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
7. حر عاملى، محمد بن حسن. (1419ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسة آل‌البیت ع.
8. حسینى روحانى قمی، سید صادق. (1412ق). فقه الصادق× (ج14). قم: دار الکتاب، مدرسۀ امام صادق ع.
9. خویى، سید ابوالقاسم. (1418ق). موسوعة الإمام الخوئی (ج12). قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی‌ ره.
10. رازى، میرزا محمدتقى. (1412ق). حاشیة المکاسب للمیرزا الشیرازی (ج1). قم: منشورات الشریف الرضی.
11. راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات راغب. بیروت: دارالقلم.
12. ساعتچی، احمدعلی. (1386). چرا حجاب. تهران: مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر.
13. سبحانی تبریزی، جعفر. (1383). أصول الفقه المقارن فیما لا نصّ فیه. قم: مؤسسة الامام الصادق‌ ع.
14. سبحانى تبریزی، جعفر. (بی‌تا). نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغراء (ج1). قم: بی‌نا.
15. سبزوارى، سید عبدالأعلى. (1413ق). مهذّب الأحکام (ج16). قم: مؤسسه المنار.
16. سیفى مازندرانى، على‌اکبر. (1417ق). دلیل تحریر الوسیلة. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى ره.
17. شبیرى زنجانى، سید موسى. (1419ق). کتاب نکاح (ج1). قم: مؤسسۀ پژوهشى رای‌پرداز.
18. شجریان، مهدی. (1399 «الف»). اصول و مبانی عدالت جنسیتی در حکمت متعالیه. قم: دانشگاه باقرالعلوم‌ ع.
19. شجریان، مهدی. (1399 «ب»). بررسی رویکردهای رایج در مفهوم عدالت جنسیتی. مطالعات اسلامی زنان و خانواده، 1‌(7)، صص 31-52.
20. شجریان، مهدی. (1399 «ج»). راه حلی برای چالش مفهوم شناسی عدالت. فلسفۀ اسلامی، 7‌(3)، صص 93-116.
21. شیخ مفید. (1413ق «الف»). المقنعة. قم: کنگرۀ جهانى هزارۀ شیخ مفید.
22. شیخ مفید. (1413ق «ب»). أحکام النساء. قم: کنگرۀ جهانى هزارۀ شیخ مفید.
23. صادقی تهرانی، محمد. (1384). رسالۀ توضیح المسائل نوین. قم: انتشارات امید فردا.
24. صدر، محمدباقر. (1418ق). دروس فی علم الأصول (ج2). قم: مؤسسة النشر الاسلامی‏.
25. طوسى، ابوجعفر. (1390ق). الإستبصار فیما اختلف من الأخبار (ج‏2). تهران: دارالکتب الإسلامیة.
26. طوسى، ابوجعفر. (1407ق). تهذیب الاحکام (ج2). تهران: دارالکتب الإسلامیة.
27. عاملى کرکى، على. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد (ج12). قم: مؤسسة آل‌البیت‌ ع.
28. عاملى، زین‌الدین. (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام (ج‌7). قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
29. عظیمیان، مریم؛ بهشتی، سعید. (1388). بررسی فلسفه و قلمروی حجاب در اسلام و آثار تربیتی آن. تربیت اسلامی، 4‌(8)، صص 75-103.
30. فیض کاشانى، محمدمحسن. (بی‌تا). مفاتیح الشرائع (ج2). قم: کتابخانۀ آیة‌الله مرعشى نجفى ره.
31. فیومى، احمد. (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر (ج1). قم: مؤسسة دارالهجرة.
32. قمی طباطبایى، سید تقى. (1426ق). مبانی منهاج الصالحین (ج9). قم: منشورات قلم الشرق.
33. کریمی، حمید. (1386). بررسی مسئلۀ حکمت پوشش. معرفت، 4‌(118)، صص 69-84.
34. کاظمی، فاضل. (بی‌تا). مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام (ج3). بی‌جا: بی‌نا.
35. کلینى، محمد. (1407ق). الکافی (ج2). تهران: دارالکتب الإسلامیة.
36. مامقانى، محمدحسن. (1316). غایة الآمال فی شرح کتاب المکاسب (ج1). قم: مجمع الذخائر الإسلامیة.
37. مصطفوى، حسن. (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏.
38. مطهری، مرتضی. (1385). نظام حقوق زن در اسلام (مجموعه آثار، ج19). تهران: صدرا.
39. مطهری، مرتضی. (1386). یادداشت‌های استاد مطهری (ج3). تهران: صدرا.
40. مکارم شیرازی، ناصر. (1385). اخلاق در قرآن (ج۲). قم: مدرسۀ امام على×.
41. مکارم شیرازى، ناصر. (1427ق). الفتاوی الجدیدة (ج2). قم: مدرسۀ امام على ع.
42. منتظرى، حسین‌على. (1415ق). دراسات فی المکاسب المحرمة (ج2). قم: نشر تفکر.
43. موحدى لنکرانى، محمدفاضل. (1414ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
44. میلانی، امیرمهاجر. (1398). فلسفۀ پوشش در متون دینی. مجموعه مقالات پژوهش‌های فقهی حجاب. قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
45. نجفى، محمدحسن. (1404ق). ‌جواهرالکلام فی شرح شرائع الإسلام (ج29). بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌.
46. نراقی، مهدی. (بی‌تا). جامع السعادات (ج1). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
47. یزدى، سید محمدکاظم. (1419ق). العروة الوثقی (ج5). قم: دفتر انتشارات اسلامى.
48. یزدى، سید محمدکاظم. (1421ق). حاشیة المکاسب للیزدی (ج1). قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
49. یزدى، سید محمدکاظم. (بی‌تا). العروة الوثقى مع تعلیقات الفاضل (ج2). قم: مرکز فقهى ائمۀ اطهار‌ع.

50. Rawls, John (1971). A theory of justice. United States: Harvard University Press.