رویکردی الهیاتی به نسبت دین و فرهنگ

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه جامعه‌شناسی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره. قم، ایران.

چکیده

ادیان ‌الهی ‌هم خود ظرفیت بسیار غنی و تجدیدشونده‌ای برای تولید و عرضه یک فرهنگ متعالی متناسب با ظرفیت‌های آموزه‌ای و اهداف و رسالت این‌جهانی خود به بشر اجتماعی دارند و هم بسته به ظرفیت آموزه‌ای، موقعیت اجتماعی، کمیت وکیفیت موالیان، نحوه تعامل آنها با تعالیم وحیانی، قرائت‌ها و تفسیرهای ارائه‌شده از سوی دین‌پژوهان، فرصت‌ها و محدودیت‌های محیطی و مانند آن؛ نقش بسیار قاطع و تعیین‌کننده‌ای در مواجهه هدفمند با فرهنگ عرفی مستقر و مولفه‌های آن دارند. از این‌رو، نسبت میان دین و فرهنگ و نحوه تعامل آن‌دو به‌ویژه در فرایند تاریخ اجتماعی بشر، ازجمله موضوعاتی است که عموما از سوی جامعه‌شناسان دین مطرح شده و در مقام پاسخ بدان، دیدگاه‌ها و مواضع مختلفی اتخاذ شده است. این نوشتار، درصدد است تا با تامل در آرا و اندیشه‌های دین‌پژوهانی که عمدتاً با رویکرد‌های الهیاتی و کاوش‌های درون‌دینی صراحتاً یا ضمنا به این موضوع ورود کرده‌اند، پاسخ سوال فوق را از منابع و متون مربوطه استخراج و تحلیل نمایند. براین اساس، سوال اصلی آن نسبت‌های محتمل میان دین و فرهنگ به‌مثابه دو نظام معنایی از منظر الهیاتی و از دیدگاه اندیشمندان منتخب است. روش گردآوری اطلاعات، اسنادی و روش تحلیل، تفسیری استنباطی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Theological Approach to Religion and Culture

نویسنده [English]

  • hossein sharafoddin
Associate Professor, Department of Sociology, Imam Khomeini Educational and Research Institute. Qom, Iran
چکیده [English]

The divine religions have a very rich and renewed capacity to produce and present a transcendental culture that conforms to their doctrinal capacities, goals, and mission to social humanity. The also depend on their doctrinal capacity, social status, quantity, and quality of their followers, how they interact with revelatory teachings, readings and interpretations provided by religions researchers, opportunities and environmental constraints and the like. They have a very decisive and absolute role in the purposeful confrontation with the established customary culture and its components. Therefore, the relationship between religion and culture and how they interact, especially in the process of human social history, is one of the topics that is generally raised by sociologists of religion, and different views and positions have been adopted in response to it. This paper tries to extract and analyze the answer to the above question from the relevant sources and texts by focusing on the viewpoints and thoughts of religions researchers who have worked on this issue explicitly or implicitly, mainly through theological approaches and intra-religious explorations. Accordingly, its main question is the possible relations between religion and culture as two semantic systems from the theological point of view and from the point of view of selected thinkers. The method of data collection is documentary and the method of analysis is inferential interpretation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religion
  • religiosity
  • culture
  • theology
  • society
  • institution
  1. آشوری، داریوش. (1393). تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ (چاپ پنجم). تهران: نشر آگه.
  2. ایورت، جان‌ر. (1348). مذهب ‌در آزمایش‌ها و رویدادهای‌ زندگی (مترجم‌: مهدی‌ قائنی). قم: دارالفکر.
  3. الیاده، میرچا. (1373). دین‌پژوهی؛ برگزیده‌ مقالات ‌دائرةالمعارف ‌دین (مترجم‌: بهاء‌الدین‌ خرمشاهی). تهران: پژوهشگاه‌ علوم‌ انسانی.
  4. الیاده، میرچا. (1374). فرهنگ ‌و دین؛ برگزیده‌ مقالات ‌دایرةالمعارف ‌دین (مترجم‌: بهاءالدین ‌خرمشاهی‌ و دیگران). تهران: طرح ‌نو.
  5. بل، دانیل.(1380). دین و فرهنگ در جامعه پساصنعتی (مترجم: مهسا کرم‌پور). فصلنامه ارغنون، (18)، صص 159- 183.
  6. تیلیش، پل. (1376). الهیات فرهنگ (مترجم: مراد فرهادپور و فضل‌الله پاکزاد). تهران:
    طرح نو.
  7. تیلیش، پل. (1381). الهیات سیستماتیک (مترجم: حسین نوروزی). تهران: انتشارات حکمت.
  8. جوادی آملی، عبدالله. (1378). تسنیم: تفسیر قرآن ‌کریم (ج1، تنظیم‌ و ویرایش: ‌علی ‌اسلامی). قم: نشر ‌اسراء.
  9. جوادی آملی، عبدالله. (1383). نسبت دین و دنیا؛ بررسی و نقد نظریه سکولاریسم (محقق: و تنظیم: علی‌رضا روغنی موفق). قم: نشر اسراء.
  10. جوادی آملی، عبدالله. (1386). اسلام و محیط‌زیست (تحقیق و تنظیم: عباس رحیمیان محقق). قم: نشر اسراء.
  11. جوادی آملی، عبدالله. (1387). شریعت در آینه معرفت. قم: نشر اسراء.
  12. جوادی آملی، عبدالله. (1390). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم: نشر اسراء.
  13. خامنه‌ای، سیدعلی. (05/05/13۷۲). سخنرانی‌در جمع ‌روحانیون تبریز. برگرفته از: پایگاه اطلاع‌‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌‌الله خامنه‌‌ای https://b2n.ir/u83969
  14. خامنه‌ای، سیدعلی. (11/04/1368). بیانات ‌در جمع مردم استان یزد و کهگیلویه و بویراحمد. برگرفته از: پایگاه اطلاع‌‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌‌الله خامنه‌‌ای https://b2n.ir/t51486
  15. خامنه‌ای، سیدعلی. (19/04/1374). بیانات دیداراعضای‌ شوراهای‌ فرهنگ‌ عمومی‌ استان‌ها با رهبر انقلاب برگرفته از: پایگاه اطلاع‌‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌‌الله خامنه‌‌ای https://b2n.ir/g26785
  16. خامنه‌ای، سیدعلی. (30/11/1370). بیانات در دیدار علما و مدرسین حوزۀ علمیه قم درمدرسه فیضیه. برگرفته از: پایگاه اطلاع‌‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌‌الله خامنه‌‌ای https://b2n.ir/a83207
  17. ذوعلم، علی. (1397). فرهنگ ناب اسلامی. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
  18. شجاعی‌زند، علی‌رضا. (1388). جامعه‌شناسی دین درباره موضوع. (ج1). تهران: نشر نی.
  19. شجاعی‌زند، علی‌رضا. (1391). عرفی‌شدن در تجربه مسیحی و اسلامی. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
  20. شجاعی‌زند، علی‌رضا. (1392). ذات‌انگاری‌ دین. فصلنامه ‌جستارهای فلسفه دین، (3)، صص 81- 112.
  21. شجاعی‌زند، علی‌رضا. (1394). دین در زمینه و زمانه مدرن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات.
  22. طباطبایی، سید‌محمدحسین. (1363). المیزان فی تفسیر القرآن (مترجم: سیدمحمدباقر موسوی همدانی). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  23. طباطبایی، سید‌محمدحسین. (بی‌تا). فرازهایی از اسلام (جمع‌آوری و تنظیم: سیدمهدی آیت‌اللهی). قم: جهان‌آراء.
  24. فارابی، ابونصر. (1376). السیاسه المدنیه (مترجم: حسن ملکشاهی). تهران: سروش.
  25. فارابی، ابونصر. (1379). اندیشه‌های ‌اهل ‌مدینه ‌فاضله (مترجم: ‌سیدجعفر سجادی). تهران: سازمان ‌چاپ ‌و انتشارات.
  26. فارابی، ابونصر. (1405ق). فصول منتزعه (محقق: فوزی نجار). تهران: انتشارات الزهراء.
  27. فارابی، ابونصر. (1967م). المله (محقق: محسن مهدی). بیروت: دارالمشرق.
  28. فلاطوری، عبدالجواد. (1373). فارابی ‌و تبادل ‌فرهنگ‌ها. فصلنامه ‌نامه‌ فرهنگ، (۱۴و۱۵)، صص ۶۶- ۷۳.
  29. کیوپیت، دان. (1376). دریای ایمان (مترجم: حسن کامشاد). تهران: طرح نو.
  30. لبخندق، محسن. (1395). تبیین فرایند تکوین و تحول فرهنگ با تاکید بر حکمت صدرایی، رساله دکتری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه باقرالعلوم علی السلام.
  31. مصباح‌یزدی، محمدتقی. (1386). نظریه سیاسی اسلام (ج1). قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
  32. مصباح‌یزدی، محمدتقی. (1391). پرسش‌های و پاسخ‌ها (ج1-5). قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
  33. مصباح‌یزدی، محمدتقی. (1392). رابطه علم و دین. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
  34. مصلح، علی‌اصغر. (1393). فلسفه فرهنگ. تهران: انتشارات علمی.
  35. مطهری، مرتضی و طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1380). مجموعه آثار (ج6). قم: نشر صدرا.
  36. مطهری، مرتضی. (1385). مجموعه‌ آثار (ج2). قم: نشر صدرا.
  37. مطهری، مرتضی. (1385). یادداشت‌های استاد مطهری. تهران: نشر صدرا.
  38. مطهری، مرتضی. (1390). مجموعه ‌آثار (ج24). قم: نشر صدرا.
  39. مهدی، محسن. (1373). فلسفه تاریخ ابن‌خلدون (مترجم: مجید مسعودی). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  40. نصر، سیدحسین. (1374). جوان‌ مسلمان ‌و‌ دنیای متجدد (مترجم: مرتضی اسعدی). تهران: طرح نو.
  41. نصر، سیدحسین. (1385). قلب اسلام (مترجم: محمدصادق خرازی). تهران: نشر نی.
  42. وب‌گاه رسمی آیت‌الله علی‌اکبر رشاد با آدرس: https://rashad.ir
  43. همتی، همایون. (1392). تحلیل نقش دین در جامعه. فصلنامه معرفت ادیان، (۱۵)،
    صص ۵-16.