بررسی فقهی مبانی و مصادیق رویکرد کاهش آسیب‌های اجتماعی جرم با تاکید بر اعتیاد به مواد مخدر

حاجی ده آبادی, محمدعلی; صادقی, علی

doi:10.22081/jiss.2017.64514

بررسی فقهی مبانی و مصادیق رویکرد کاهش آسیب‌های اجتماعی جرم با تاکید بر اعتیاد به مواد مخدر

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار و عضو هیئت علمی گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه قم

² دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه عدالت تهران

10.22081/jiss.2017.64514

چکیده

کم‌کردن آسیب جرم، رویکردی است که در سده اخیر در غرب مطرح شده است. بر اساس این رویکرد، در برخی موارد با پذیرش جرم و قلمداد‌کردن مجرم به‌عنوان بیمار و یا عضو آسیب‌پذیر جامعه، سعی در کم‌کردن آسیب‌های ناشی از ارتکاب جرم از سوی نهادها و مراکز مربوطه می‌شود. کم‌کردن آسیب‌های اعتیاد، مصرف مشروبات الکلی و روسپی‌گری از عمده مصادیق این رویکرد به‌شمار می‌آید. این نوشتار می‌کوشد با روش اسنادی، ضمن امکان‌سنجی و تبیین برخی مبانی فقهی این رویکرد، برخی مصادیق فقهی قابل‌انطباق بر این قاعده را مورد بحث قرار دهد . نتیجه بررسی‌ها حاکی از این است که از منظر فقهی این رویکرد با رعایت ضوابطی قابل‌پذیرش می‌باشد و قواعدی همچون دفع افسد به فاسد، تقدیم اهم، مصلحت، ضرورت و حکم حکومتی از مهم‌ترین مبانی پذیرش این رویکرد به‌حساب می‌آید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential Study of the Basics and Instances for the Approach of Social Damage Reduction of Crime, With an Emphasis on Drug Addiction

نویسندگان [English]

MohammadAli Hhajidehabadi ¹
Ali Sadeghi ²

¹ Associate Professor, Department of Law and Criminology, University of Qom

² PhD Student in Criminal Law and Criminology of the University of Tehran Justice

چکیده [English]

Crime damage reduction is an approach that has been introduced in the West in the last century. Based on this approach, in some cases, by accepting the crime and regarding the perpetrator as a patient or a vulnerable member within the community, concerned institutions and organizations attempt to mitigate the damage caused by the crime. Alleviating damages of drug addiction, drinking and prostitution is one of the main examples of this approach. Using a documentary method, this paper, while exploring feasibility and explaining some of the jurisprudential foundations of this approach, tries to discuss some jurisprudential instances adaptable to this rule. The results of the studies indicate that from the jurisprudential point of view, this approach is acceptable by satisfying some criteria and rules such as repelling more corrupt acts with corrupt ones, prioritizing the more important, expediency, necessity and state verdict are one of the most important grounds for accepting this approach.

کلیدواژه‌ها [English]

crime damages reduction
repelling more corrupt with corrupt
crime administration
jurisprudential foundations

مراجع

1. اراکى، محمدعلى (1415ق)، کتاب البیع، قم: مؤسسه در راه حق.

2. اردبیلى، احمد بن‌محمد (1403ق)، مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان، 14 جلد، ج 1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.

3. اشتهاردى، على‌پناه (1417ق)، مدارک العروة، تهران: دارالأسوة للطباعة والنشر.

4. ایروانى، باقر (1427ق)، دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی على المذهب الجعفری، 3 جلدی، ج 2، قم: مؤسسه الفقه للطباغه والنشر.

5. بجنوردى، سیدحسن بن‌آقا بزرگ موسوى (1419ق)، القواعد الفقهیة (للبجنوردی، السید حسن)، 7 جلد، ج 1، قم: نشر الهادی.

6. بحرانى، محمدسند (1426ق)، أسس النظام السیاسی عندالإمامیة، قم: مکتبة فدک.

7. بصرى‌بحرانى، زین‌الدین، محمدامین (1413ق)، کلمة التقوى، 7 جلدی، ج 3، ترجمه: سیدجواد وداعى، قم: مطبعۀ مهر.

8. بهبهانى، محمدباقر بن‌محمداکمل (1424ق)، مصابیح الظلام، قم: مؤسسة العلامة الوحید البهبهانی.

9. تبریزى، جواد بن‌على (1425ق)، رسالة فی لبس‌السواد - الأنوارالإلهیة، قم: دارالصدیقة الشهیدة (س).

10. تبریزى، جواد بن‌على (بی‌تا)، صراط النجاة، بی‌جا.

11. جمعی از نویسندگان (1391)، درسنامه فلسفه حقوق، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).

12. جمعى از پژوهشگران زیر نظر شاهرودى، سیدمحمودهاشمى (1426ق)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت (ع)، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت (ع).

13. جمعى از مؤلفان (بی‌تا)، مجله فقه اهل‌بیت (ع) (فارسى)، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت (ع).

14. حاجی ده‌آبادی، محمدعلی (1393)، «بررسی قاعده دفع افسد به فاسد و دلالت‌های حقوقی جرم‌شناختی آن»، قواعد فقهی، به کوشش: حسین‌علی بای، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.

15. حائرى، سیدکاظم حسینى (بی‌تا)، الفتاوى المنتخبة (مجموعة إجابات فی فقه العبادات و المعاملات)، قم: دارالتفسیر.

16. حائرى، سیدکاظم (1425ق)، المرجعیة و القیادة، قم: دارالتفسیر.

17. حکیم، سیدمحمدسعید طباطبایى (1415ق)، منهاج الصالحین، بیروت: دارالصفوة.

18. حلّى سیورى، مقداد بن‌عبداللّه (1403ق)، نضد القواعد الفقهیة على مذهب الإمامیة، قم: انتشارات کتابخانه آیة‌الله مرعشى نجفى (ره).

19. حلّى، ابن‌ادریس، محمد بن‌منصور بن‌احمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، 3 جلدی، ج 2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.

20. حلّى، علامه، حسن بن‌یوسف بن‌مطهر اسدى (1413ق)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، 9 جلدی، ج 2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.

21. خلخالى، سیدمحمدمهدى موسوى (1425ق‌)، الحاکمیة فی الإسلام، قم: مجمع اندیشه اسلامى.

22. خمینى، سیدروح‌اللّه موسوى (1404ق)، زبدة الأحکام، تهران: سازمان تبلیغات اسلامى.

23. ــــــــــــــــــــــــــ (1423ق)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).

24. خوانسارى، سیداحمد بن‌یوسف (1405ق)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم: مؤسسه اسماعیلیان.

25. خوانسارى، موسى بن‌محمدنجفى (1373ق)، رسالة فی قاعدة نفی الضرر ، تهران: المکتبة المحمدیة.

26. موسوى خویى، سیدابوالقاسم و جواد بن‌على تبریزى (1427ق)، فقه الأعذار الشرعیة و المسائل الطبیة ، قم: دارالصدیقة الشهیدة (س).

27. موسوى خویى، سیدابوالقاسم (1416ق)، صراط النجاة، 3 جلدی، ج 1، قم: مکتب نشر المنتخب.

28. شبیرى زنجانى، سیدموسى (1419ق)، کتاب نکاح ، 25 جلدی، ج 1، قم: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز.

29. عمیدزنجانى، عباس‌على‌ (1421ق)، فقه سیاسى، تهران: انتشارات امیرکبیر.

30. ساعدی، جعفر (1381)، «تبعیت احکام از مصالح و مفاسد»، مجله فقه اهل‌بیت (ع)، ش 29.

31. سایت رهبری، قسمت استفتائات، به آدرس: leader.ir.

32. سبحانى، جعفر (1429ق)، رساله توضیح المسائل، ج 3، قم: مؤسسه امام صادق (ع).

33. سبزوارى، سیدعبدالأعلى (1413ق)، مهذّب‌الأحکام، قم: مؤسسه المنار.

34. شهید اول، محمد بن‌مکى (بی‌تا)، القواعد و الفوائد، ج 1، قم: کتابفروشى مفید.

35. شهید ثانى، زین الدین بن‌على (1413ق)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، 15 جلدی، ج 1، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.

36. حسینى‌شیرازى، سیدصادق (1428ق)، المسائل الطبیة، ، قم: یاس الزهراء (س).

37. حسینى‌شیرازى، سیدمحمد (1413ق)، الفقه، القواعد الفقهیة، بیروت: مؤسسه امام رضا (ع).

38. ـــــــــــــــــــــــ (1419ق)، الفقه، القانون، مرکز الرسول الأعظم (ص) للتحقیق و النشر.

39. ـــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، الأسئلة و الأجوبة - اثنا عشر رسالة، بی‌جا.

40. شیرازى، ناصر مکارم (1422ق)، بحوث فقهیة هامة، قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن‌أبی‌‌طالب (ع).

41. ـــــــــــــــــــــــ (1425ق)، أنوار الفقاهة - کتاب البیع، قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن‌أبی‌طالب (ع).

42. ـــــــــــــــــــــــ (1427ق)، استفتاءات جدید، 3 جلدی، ج 2، قم: انتشارات مدرسه امام على بن‌ابى‌طالب (ع).

43. ـــــــــــــــــــــــ دائرة‌المعارف فقه مقارن، قم: انتشارات مدرسه امام على بن‌ابى‌طالب (ع).

44. صافی‌گلپایگانى، على (1427ق)، ذخیرة العقبى فی شرح العروة‌الوثقى، قم: گنج عرفان.

45. صدر، سیدمحمدباقر (1385)، دروس فی علم الاصول (الحلقة الثانیة)، قم: مؤسسه انتشارات دارالعلم.

46. صدوق، محمد بن‌علی (1415ق)، علل‌الشرائع، قم: انتشارات کلمة الحق.

47. صیمرى، مفلح بن‌حسن (حسین) (1420ق)، غایة المرام فی شرح شرائع‌الإسلام، 4 جلدی، ج 1، بیروت: دارالهادی.

48. طبرسى، امین‌الإسلام، فضل بن‌حسن (1410ق)، المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.

49. طوسى ابوجعفر، محمد بن‌حسن (1407ق)، الخلاف، 6 جلدی، ج 1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.

50. ـــــــــــــــــــــــ تهذیب الأحکام، 10 جلدی، ج 4، تهران: دارالکتب الإسلامیة.

51. عراقى، آقا ضیاء‌الدین (1418ق)، قاعدة لا ضرر، ج 1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.

52. محسنى قندهارى، محمدآصف (1424ق)، الفقه و مسائل طبیة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.

53. کابلى، محمد اسحاق فیاض (1426ق)، المسائل المستحدثة، کویت: مؤسسه مرحوم محمد رفیع حسین.

54. کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن‌على بن‌محمدرضا (1359ق)، تحریر المجلة، 5 جلدی، ج 1، نجف اشرف: المکتبة المرتضویة.

55. کلینى ابوجعفر، محمد بن‌یعقوب (1407ق)، الکافی، 8 جلدی، ج 4، تهران: دارالکتب الإسلامیة.

56. گلپایگانى، سیدمحمدرضا موسوى (1412ق‌)، الدر المنضود فی أحکام الحدود، 3 جلدی، ج 1، قم: دارالقرآن الکریم.

57. موحدى لنکرانى، محمدفاضل (1385)، احکام پزشکان و بیماران، قم: مرکز فقی ائمه اطهار(ع).

58. ـــــــــــــــــــــــ (1429ق)، تفصیل الشریعة؛ الغصب، إحیاء الموات، المشترکات و اللقطة، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار(ع).

59. سیفى مازندرانى، علی‌اکبر (1425ق)، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الأساسیة، قم: دفتر انتشارات اسلامى.

60. مرعشى‌نجفى، سیدشهاب‌الدین (1406ق)، منهاج المؤمنین، قم: انتشارات کتابخانه آیة‌الله مرعشى نجفى (ره).

61. ـــــــــــــــــــــــ (1421)، السرقة على ضوء‌القرآن و السنة، قم: مکتبة آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی (ره).

62. مصباح‌یزدی، محمدتقی (1377)، اخلاق در قرآن، قم: موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره).

63. مطهرى، شهید مرتضى (بی‌تا‌)، فقه و حقوق (مجموعه آثار)، قم: انشارات صدرا.

64. مغنیه، محمدجواد (1421ق)، فقه الإمام الصادق (ع)، 6 جلدی، ج 2، قم: مؤسسه انصاریان.

65. منتظرى نجف‌آبادى، حسین‌على (1429ق)، حکومت دینى و حقوق انسان، قم: ارغوان دانش.

66. ـــــــــــــــــــــــ، مجازات‌هاى اسلامى و حقوق بشر، قم: ارغوان دانش.

67. ـــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، رساله استفتاءات، قم: ارغوان دانش.

68. یزدى، محمد (1415ق)، فقه القرآن، قم: مؤسسه اسماعیلیان.

69. Erin E. Bonar (2007), Effect Of Injecting Drug Users' Hiv Status On Treatment Providers' Acceptance Of Harm Reduction Interventions. August.

70. Erica A. Hoffmann (2012), Predicting Use Of Alcohol Harm Reduction Strategies By College Student Drinkers. August.

71. Kristina T.Philips (2005), Applying The Relapse Model To Harm Reduction: The Development And Evaluation Of The Harm Reduction Self- Efficacy Questionnaire.Desemer.