تحلیل فضای مفهومی سازه سرمایه اجتماعی در کلام امام علی(ع)

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری دین‌پژوهی دانشگاه ادیان و مذاهب و پژوهشگر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

2 دانشیار دانشگاه تهران

چکیده

این پژوهش در صدد است تا روابط اجتماعی به مثابه سرمایه اجتماعی را در نهج البلاغه مورد بررسی قرار دهد. با استناد به خطبه‌ها، نامه‌ها وکلمات قصار حضرت علی7روابط اجتماعی در سطوح خرد و کلان به روش تحلیل محتوای کیفی مضمونی، در کلام امام بررسی شده است. در سطح خرد، رابطه خانواده، خویشاوندان، همسایه‌ها و دوستان که مفهوم سرمایه اجتماعی درون‌گروهی است و در سطح کلان، روابط مسلمانان با یکدیگر و روابط زمامدار اسلامی با مسلمانان در جامعه اسلامی که به اعتماد فراگیر در سطح عمودی بین زمامدار و مردم و سطح افقی بین مردم با یکدیگر منتهی می‌شود، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. روابط این سطح در کلام امام علی7 با لحاظ همبستگی و همگرایی انسان‌ها بر اساس تفاهم و همزیستی مسالمت‌آمیز، روابط گسترده انسان‌ها را با یکدیگر مطرح می‌کند که به تثبیت و تقویت سرمایه اجتماعی برون‌گروهی منجر می‌شود. حضرت با عنایت به اصل ایمان و حق‌طلبی در برقراری روابط اجتماعی، به روابط گرم، پیوسته و صمیمی تاکید دارد که به دور از منفعت‌طلبی و سودجویی‌های ابزاری و مادی به سرمایه اجتماعی گسترده منجر می‌شود که دستاوردهای آن شامل همه مومنان در جامعه اسلامی و همه انسان‌ها در جامعه بشری می‌گردد. بر اساس یافته‌های این بررسی، کلام و رهنمودهای امام خود سرمایه جاودانی است که از حیث گفتاری و کرداری می‌تواند تعیین‌کننده‌ای مهم برای حفظ و تقویت سرمایه اجتماعی باشد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Conceptual Space of Social Capital Construction in the Imam Ali’s Words

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ellini 1
  • Gholam Reza Ghaffari 2
چکیده [English]

This paper explores social relationships as social capital in Nahj al-Balaghah. We have resorted to the Imam Ali’s sermons, letters and short sayings to investigate macro and micro social relationships based on qualitative conceptual content analysis. In its micro level, we analyze relationships among family members, relatives, neighbors, and friends, which constitute intra-group social capital concept.On the other hand, in a macro level, we review Muslims’ inter-relationship and the relationship of Muslim authority to Muslims in an Islamic society that leads to a comprehensive vertical trust between the authority and people as well as a horizontal trust among people themselves. The latter in the Imam Ali’s words brings about humans’ extended relationships with each other, which leads to establishing extra-group social capital. Regarding two principles of faith and right seeking in establishing social relations, he reiterates such warm, continuous, and intimate relationships that lead to a comprehensive social capital, whose achievements encompass all believers in the Islamic world and all humans in the world, devoid of instrumental and material jobbery. According to our findings in this study, words and guidelines of the Imam form an eternal capital, which can be decisive verbally and practically to preserve and strengthen the social capital.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Imam Ali
  • Nahj al-Balaghah
  • intra-group and extra-group social capital
  • social relationships
  • declarative and instrumental social relationships
  1. قرآن کریم.

    * نهج ‌البلاغه.

    * نهج الفصاحه‌.

    1. ابن ابی الحدید (1419ق) شرح نهج البلاغه، ج 1، بیروت: مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات.
    2. اعتصامی، منصور و حامد فاضلی کبریا (1388)، «درآمدی به الگوی مدیریتی امام علی7 از منظر مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی»، در: نشریه اندیشه مدیریت، ش6.
    3. باغینی، محمدمهدی و همکاران (1387)، مبانی مفهومی سرمایه اجتماعی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
    4. پاتنام، رابرت (1380)، دموکراسی و سنت‌های مدرن، ترجمه: محمدتقی دل‌فروز، تهران: دفتر مطالعات تحقیقات سیاسی وزارت کشور.
    5. تاجبخش، کیان (1384)، سرمایه اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه، ترجمه: افشین خاکباز و حسن پویان، تهران: نشر شیرازه.
    6. تمیمی واحدی، عبدالواحد (517 ق)، غرر الحکم و دررالکلم، مشهد: کتابخانه آستان قدس رضوی.
    7. جعفری، محمد مهدی (1380)، پرتوی از نهج البلاغه، ج1،تهران: وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی.
    8. چلبی، مسعود (1375)، جامعه‌شناسی نظم اجتماعی، تهران: نشرنی.
    9. دادگر، یدالله، و محمدباقر نجفی (1385) «سرمایه اجتماعی و باز تولید آن در عصر پیامبر اسلام (ص)، در: فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش24.
    10. دانشنامۀ امام علی7 (1380)، ج 4، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    11. دوورژه، موریس (1375)، روش‌های علوم اجتماعی، ترجمه: خسرو اسدی، تهران: امیرکبیر.
    12. روشه، گی (1375)، سازمان اجتماعی، ترجمه: هما زنجانی‌زاده، تهران: سمت.
    13. شایگان، فریبا (1386)، «بررسی رابطه دین‌داری و اعتماد سیاسی»، تهران: رساله دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی (ره).
    14. شرف الدین، سیّدحسین (1386)، تحلیلی اجتماعی از صلۀ رحم، قم: بوستان کتاب.
    15. شریفی، طاهر (1387)، «اعتماد اجتماعی و آموزه‌های دینی» در: پژوهش‌نامه پژوهشکده تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، ش16.
    16. شکربیگی، عالیه (1389)، مدرن‌گرایی و سرمایه خانواده؛ درآمدی بر جامعه‌شناسی خانواده، تهران: جامعه‌شناسان.
    17. صالحی امیری، سید رضا و اسماعیل کاوسی (1387)، سرمایه اجتماعی، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام.
    18. ضرغامی، برزین (1386)، «نقش نهادها و رفتارهای دینی در تقویت و انسجام سرمایه اجتماعی»، در: ماهنامه پژوهشی، سیاسی و اجتماعی آیین، ش7.
    19. علینی، محمد (1391)، سرمایه اجتماعی در آموزه‌های اسلامی، قم: بوستان کتاب.
    20. ـــــــــــــــــــ (1393)، «بررسی کارکردهای خانواده در شکل‌گیری سبک زندگی اسلامی»، در: فصلنامه علمی-پژوهشی اسلام و مطالعات اجتماعی، سال اول، ش4.
    21. ـــــــــــــــــــ (پاییز1393)، «مبانی دینی سرمایه اجتماعی و رابطه آن با حکمرانی خوب»، در: فصلنامه علمی ـ پژوهشی علوم سیاسی، ش 67.
    22. غفاری، غلامرضا (1390)، سرمایه اجتماعی و امنیت انتظامی، تهران: جامعه‌شناسان.
    23. فاضلی کبریا، حامد(1391)، سرمایه اجتماعی در نهج البلاغه رویکرد مدیریتی، تهران: دانشگاه امام صادق7.
    24. فصیحی، امان الله (1389)، اسلام و سرمایه اجتماعی با تأکید بر رویکرد فرهنگی، قم: پژوهشگاه فرهنگ، هنر ارتباطات.
    25. ـــــــــــــــــــ (1386)، «دین و سرمایه اجتماعی»، در:  نشریه معرفت، ش 123.
    26. فوکویاما، فرانسیس (1379)، پایان نظم؛ سرمایه اجتماعی و حفظ آن، ترجمه: غلامعباس توسلی، تهران: جامعه ایرانیان.
    27. فیلد، جان (1386)، سرمایه اجتماعی، ترجمه: غلامرضا غفاری و حسین رمضانی، تهران: کویر.
    28. کتابی، محمود و همکاران (1383)، «دین، سرمایه اجتماعی و توسعه اجتماعی و فرهنگی»، در: مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان (علوم انسانی)، ش2.
    29. مغنیه، محمدجواد (1387)، در سایه‌سار نهج البلاغه، ترجمه: محمدجواد معموری، قم: دارالکتاب الاسلامی.
    30. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1375)، تفسیر نمونه، قم: مدرسه امیرالمؤمنین.
    31. ملاحسنی، حسین (1381)، «بررسی رابطه بین میزان سرمایه اجتماعی و نوع دین‌داری در بین دانش آموزان سوم دبیرستان در استان گلستان»، تهران: پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
    32. الهاشمی الخوئی، حبیب الله (1364) منهاج البراعه فی شرح البلاغه، ج 3، تهران: مکتبۀ الاسلامیه.
      1. Coleman, James (1988), Social Capital in the creation of human capital, American Journal of sociology.
      2. Lin Nan (2001), social capital a theory of social structure and action. Cambridge university press.
      3. Putnam, R. (2000), Bowling Alone; The collapse and revival of American community, Simon and Schuster, New York.
      4. Woolcock, Michael (2001), Social capital and Poverty Reduction. UNESCO.