روش‌شناسی نظریه اجتماعی محقق کرکی

ابراهیمی پور, قاسم; دشتی فیروزآبادی, علی

doi:10.22081/jiss.2024.67135.2025

روش‌شناسی نظریه اجتماعی محقق کرکی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار، گروه جامعه‌شناسی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، قم، ایران.

² دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی فرهنگی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم، ایران (نویسنده مسئول).

10.22081/jiss.2024.67135.2025

چکیده

ورود یا عدم ورود فقیهان به عرصه مسائل اجتماعی ریشه در نظریات فقهی ایشان دارد. محقق کرکی جزو فقیهانی است که به اقدامات اجتماعی زیادی دست زده است و این نشان‌گر توانایی فقه وی برای تعامل با مسائل جامعه است. نظریه، در خلأ شکل نمی‌گیرد و هر نظریه دارای یک سری مبانی معرفتی و غیرمعرفتی است. هدف این تحقیق، یافتن مبانی نظریه اجتماعی کرکی است. مبانی کلامی و اصولی، جزو مبانی معرفتی فقه به شمار می‌روند. این تحقیق در پی آن است تا با رویکرد روش‌شناسی بنیادین و روش تحلیلی- منطقی، به بررسی آن دسته از مبانی کلامی بپردازد که در نظریه اجتماعی محقق کرکی تأثیر گذاشته‌اند. نتیجه این پژوهش حاکی از آن است که عقل‌گرایی کرکی و برخی مبانی کلامی وی مانند جامعیت شئون پیامبر و امام و نیابت عامه فقیه از امام در عصر غیبت، زمینه‌ساز ورود فقه کرکی به عرصه مسائل اجتماعی شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

بازخوانی و نقد نظریات حوزه علوم اجتماعی؛

عنوان مقاله [English]

The Methodology of Mohaghegh Karaki’s Social Theory

نویسندگان [English]

qasem Ebrahimipoor ¹
Ali Dashti Firoozabadi ²

¹ Assistant Professor, Department of Sociology, Imam Khomeini Educational and Research Institute, Qom, Iran.

² Master's Graduate, Muslim Social Studies, Al-Mustafa International University, Qom, Iran (Corresponding Author).

چکیده [English]

The engagement or non-engagement of jurists with social issues is rooted in their jurisprudential theories. Mohaghegh Karaki is among those jurists who undertook extensive social initiatives, reflecting the capacity of his jurisprudence to interact with societal matters. Theories do not emerge in isolation; every theory is built upon epistemic and non-epistemic foundations. This study aims to identify the foundations of Karaki's social theory. Theological and Usuli principles are considered epistemic foundations of jurisprudence. Through a fundamental methodology and an analytical-logical approach, this research examines the theological foundations that influenced Karaki's social theory. The findings indicate that Karaki's rationalism and some of his theological foundations, such as the comprehensiveness of the Prophet and Imam's roles and the general deputieship of jurists in the era of major occultation of Imam Mahdi, facilitated the engagement of Karaki's jurisprudence with social issues.

کلیدواژه‌ها [English]

Mohaghegh Karaki
Epistemic Foundations
Theological Foundations
Social Theory
Fundamental Methodology
Critical Theory

مراجع

ابراهیمی‌پور، قاسم؛ ربانی، محمدباقر. (1396). روش‌شناسی فقه اجتماعی از دوره تأسیس تا دوره تثبیت. معرفت فرهنگی اجتماعی، (ش31)، صص 35-53.

اعرافی، علیرضا. (1393). درس خارج فقه، http://www.eshragh-erfan.com.

الامام الخمینی. (1379). البیع (ج2). بی‌جا. مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی ره.

الحسون، محمد. (1381). حیات المحقق الکرکی و آثاره (ج2، 3، 5 و 9، چاپ اول). تهران: احتجاج.

پارسانیا، حمید. (1390). روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی (چاپ اول). قم: کتاب فردا.

پارسانیا، حمید. (1391). جهان‌های اجتماعی (چاپ اول). قم: کتاب فردا.

پارسانیا، حمید. (1392). نظریه و فرهنگ: روش‌شناسی بنیادین تکوین نظریه‌های علمی. راهبرد فرهنگ، (ش23)، صص 7-28.

تفتازانی، مسعود. (1409ق). شرح‌المقاصد (ج5، چاپ اول). قم: منشورات‌الشریف‌الرضی.

جوادی آملی، عبدالله. (1383). ولایت فقیه: ولایت فقاهت و عدالت (چاپ چهارم). قم: نشر اسراء.

حسینی‌زاده، محمدعلی. (1380). اندیشه سیاسی محقق کرکی. قم: بوستان کتاب.

دیلینی، تیم. (1388). نظریه‌های کلاسیک جامعه‌شناسی (مترجمان: بهرنگ صدیقی و وحید طلوعی، چاپ دوم). تهران: نشر نی.

ربانی گلپایگانی، علی. (1397). درآمدی بر کلام جدید (چاپ دهم). قم: نشر هاجر.

رضایی، علی‌اصغر؛ سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم. (1397). روش‌شناسی کلامی محقق کرکی. کلام اسلامی، 27(107)، صص 107-121.

ریتزر، جورج. (1387). نظریه جامعه‌شناسی در دوره معاصر (مترجم: محسن ثلاثی، چاپ سیزدهم). تهران: علمی.

ستوده، هدایت‌الله. (1379). آسیب‌شناسی اجتماعی (چاپ ششم). تهران: آوای نور.

سیف‌اللهی، سیف‌الله. (1373). مبانی جامعه‌شناسی (چاپ اول). مشهد: مرندیز.

ضیائی‌فر، سعید. (1382). جایگاه مبانی کلامی در اجتهاد (چاپ دوم). قم: مؤسسه بوستان کتاب.

عزیزی، عباس. (1389). نقش محقق کرکی در گسترش تشیع (استاد راهنما: زهرا گواهی). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه الهیات و معارف اسلامی، گروه تاریخ تشیع.

علیخانی، علی‌اکبر. (1390). اندیشه سیاسی متفکران مسلمان (ج6، چاپ اول). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

فرامرز قراملکی، احد. (1392). روش‌شناسی مطالعات دینی (چاپ هشتم). مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.

کاوه، محمد. (1391). آسیب‌شناسی بیماری‌های اجتماعی (چاپ اول). تهران: جامعه‌شناسان.

الکرکی، علی بن الحسین. (1409ق). رسائل المحقق الکرکی (ج1، چاپ اول). قم: مکتبه آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی ره.

الکرکی، علی بن الحسین. (1411ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد (ج1، 2، 3، 5 و 11، چاپ اول). بی‌جا: مؤسسه آل البیت ع لإحیاءالتراث.

مصباح یزدی، محمدتقی. (1374). آموزش عقاید (ج1 و 2، چاپ سیزدهم). بی‌جا: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.

مصباح یزدی، محمدتقی. (1377). حقوق و سیاست در قرآن (ج1، چاپ اول). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.

مصباح یزدی، محمدتقی. (1391). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن (چاپ هفتم). تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

مطهری، مرتضی. (1374). مجموعه آثار (ج3 و 20، چاپ چهارم). بی‌جا: انتشارات صدرا.

مظفر، محمدرضا. (1391). اصول الفقه (ج1، چاپ سوم). قم: دارالفکر.

موحدیان، میلاد؛ یاسمی، علی؛ جلال‌زاده، ناصر. (1398). گستره ولایت فقها در اندیشه و عمل سیاسی محقق کرکی. رهیافت انقلاب اسلامی، 13(46)، صص 73-94.

نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد. (1397). تلخیص المحصل (چاپ اول). قم: بیدار.

نیک‌گهر، عبدالحسین. (1369). مبانی جامعه‌شناسی (چاپ اول). تهران: رایزن.

هاشمی، احمد. (1398). منهج اجتهادی محقق کرکی (استاد راهنما: محمدتقی قادری). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. قم: دانشکده فقه و اصول، جامعه المصطفی العالمیه.

الهی راد، صفدر. (1395). مبانی اندیشه اسلامی-انسان‌شناسی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.