تحلیل چالش معاصر طبقه‏بندی علوم و نحوه مواجهه با آن

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری دانش اجتماعی مسلمین، دانشگاه باقرالعلوم ع. قم، ایران ( نویسنده مسئول).

2 استاد، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه باقرالعلوم ع، قم، ایران.

چکیده

ایران معاصر تحت تأثیر مواجهه با مدرنیته، تغییرات اساسی کرده و ازجمله نهاد علمی کشور، تحت تأثیر دو سده ترجمه و توسعه ساختارهای پیشرفته علمی، با چالش‌های متعددی مواجهه شده است. طبقه‌بندی علوم، یکی از پایه‌ای‌ترین و کلیدی‌ترین چالش‌های نظام علمی کشور است که علی‌رغم اهمیت آن، تا حد زیادی مورد غفلت واقع شده است. توجه به چیستی، چرایی، زمینه‌ها و پیشینه راهکار‌های مواجهه با آن، در این تحقیق، زمینه‌ساز اتخاذ رویکردی راهبردی مبتنی بر ظرفیت حکمت اسلامی می‌شود. مطالعه تاریخ تمدن اسلامی نشان می‌دهد که جهان اسلام (و ایران) در دو دوره با چنین چالشی مواجهه بوده است؛ ابتدا در سده‌های سوم و چهارم هجری، که جهان اسلام با نهضت ترجمه علوم یونانی و هندی مواجهه بوده؛ و ثانیاً، در دوران صفویه که حکومت شیعی ایران، با نابسامانی‌ در نهاد علم، حاصل از سال‌ها سلطه تفکر اشعری روبه‌رو بوده است. در هر دو دوره، حکیمان و اندیشمندان مسلمان به‌ویژه شیعه، در اصلاح و سامان‌بخشی نهاد علم، مدیریت جریان دانش و هدایت تغییرات علم، نقش محوری ایفا کردند و بدین‌منظور به‌عنوان راهبردشناسان تمدن اسلامی به طرح‌ریزی مجدد طبقه‌بندی علوم و ارائه مدلی درونی از آن پرداختند؛ اقدامی که از آن به «تعلیم» یاد می‌شود و افراد محوری آن «معلمان» هستند. مختصات انقلاب اسلامی در زمان حاضر، بیش از هر دوره‌ای به دوره فارابی، «معلم ثانی»، در زمان نهضت ترجمه و دوره میرداماد، «معلم ثالث»، در زمان تشکیل حکومت شیعی و آغاز تمدن اسلامی شیعی شباهت دارد. در این تحقیق با روش تحلیل تاریخی، فلسفی و اجتماعی، چالش طبقه‌بندی علوم بررسی شد و راهکار راهبردی مواجهه با آن، یعنی «تعلیم مجدد» معرفی‌ ‌گردیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Contemporary Challenge in Sciences Classification and How to Face It

نویسندگان [English]

  • Sayed Hesamoddin Hosseini 1
  • Shamsollah mraiji 2
1 . PhD in Social Science of Muslims, Baqir al-Olum University. Qom, Iran (Corresponding Author).
2 Professor, Department of Social Sciences, Baqir al-Olum University, Qom, Iran.
چکیده [English]

Contemporary Iran has been changed fundamentally under the influence of encountering modernity, and the country's scientific institutions, under the influence of two centuries of translation and development of advanced scientific structures, have faced many challenges. Sciences classification is one of the most basic and key challenges of the Iranian scientific system, which, despite its importance, has been remarkably neglected. Paying attention to the nature, reasons, contexts and background of solutions to face it, in this research, lays the foundations for adopting a strategic approach based on the potential of Islamic wisdom. Studying the history of Islamic civilization shows that the Islamic world (and Iran) has faced such a challenge in two periods. First, in the third and fourth centuries of Hijri (AH), when the Islamic world faced the translation movement of Greek and Indian sciences. Secondly, during the Safavid era, when the Shia government of Iran faced instability in science, as a result of years of domination by Ash'ari thought. In both periods, Muslim scholars and thinkers, especially Shia, played a key role in reforming and organizing sciences, managing the flow of knowledge and guiding changes in science. For this purpose, as strategists of Islamic civilization, they re-planned the classification of sciences and presented an internal model of it - An action that is called "teaching" and its key people are teachers. The characteristics of the Islamic revolution of Iran in the current era are more similar to the era of Farabi, the "second teacher", in the era of the translation movement and the era of Mir Damad, the "third teacher", in the era of the formation of the Shiite government and the beginning of the Shiite Islamic civilization. In this study, through historical, philosophical and social analysis method, the challenge of classification of sciences was examined and a strategic solution to face it, i.e. "re-education" has been introduced.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Contemporary theoretical challenges
  • sciences classification
  • re-teaching
  1. ابن حزم اندلسی، علی بن احمد. (1369). مراتب العلوم (محقق: احسان عباس، مترجم: محمدعلی خاکساری). مشهد: بنیاد پژوهش‌‌های اسلامی.
  2. ابن ندیم. (1387). الفهرست (مصحح: رضا تجدد). تهران: اساطیر، با همکاری مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌‌ها.
  3. اسدی، محمدرضا؛ بدرخانی، غلامرضا. (۱۳۹۷). حکمت عملی در فلسفه سینوی؛ جایگاه، مبادی و علل کم‌رنگی آن. دوفصل‌نامه علمی -پژوهشی حکمت سینوی، 22(60)، صص 45-27.
  4. جوادی آملی، عبدالله. (1387). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی (محقق و تنظیم: احمد واعظی، چاپ سوم). قم: مرکز نشر اسرا.
  5. حسن‌زاده آملی، عبدالله. (۱۳۶۲). مطالب ریاضی. ماه‌نامه مجله دانشگاه انقلاب.
  6. حسین‌طلایی، پرویز؛ نجفیان‌رضوی، لیلا. (1390). علل گرایش به ترجمه کتاب‌های تاریخی در عصر قاجار (با نگاهی به جریان‌های عمده ترجمه در ایران). پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 11، صص 1-14.
  7. حسینی، سیدحسام الدین؛ صادقی، احمد. (۱۳۹۷). راهبرد عقلانیت وحیانی در تحقق علم دینی. مقاله ارائه شده در کنگره بین‌المللی توسعه وتعالی علوم بر پایه عقلانیت وحیانی.
  8. خزائیلی، محمدباقر؛ منتظرالقائم، اصغر. (1395). نقد و بررسی طبقه‌بندی علوم در تمدن اسلامی با تأکید بر نقش ایرانیان (قرن‌های سوم تا یازدهم هجری). تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  9. خوارزمی، ابوعبدالله. (1368). مفاتیح العلوم (مترجم: حسین خدیوجم). تهران: علمی فرهنگی.
  10. ذوعلم، علی. (1384). تاملی در مفهوم چالش در ادبیات اجتماعی فرهنگی ایران. ماهنامه اندیشه و تاریخ سیاسی ایران معاصر، 4(36)، صص 34-37.
  11. رشاد، علی‌اکبر. (۱۳۹۵). منطق طبقه‌بندی علوم. مجله علمی -پژوهشی ذهن، شماره ۶۵، صص ۵-۲۸.
  12. شاه‌آبادی، محمدمهدی؛ پورعزت، علی‌اصغر. (1395). کاربست رویکرد میان‌رشته‌ای در مسئله تحول در علوم انسانی: بازخوانی تاریخی نهضت ترجمه در تمدن اسلامی درزمینه خط‌مشی‌گذاری عمومی. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 8(3)، صص 1-37.
  13. شمس‌الدین آملی، محمد بن محمود. (1379). نفائیس الفنون فی عرائس العیون (مصحح: ابوالحسن شعرانی). تهران: انتشارات اسلامیه.
  14. غزالی، ابوحامد. (1351). احیاءالعلوم الدین (مترجم: مؤالدین محممد خوارزمی، مصحح: حسین خدیوجم). تهران: علمی و فرهنگی.
  15. فخر رازی، محمد بن عمر. (1382). جامع العلوم (مصحح: علی آل داوود). تهران: بنیاد موقوفات دکتر افشار یزدی.
  16. فدائی، غلامرضا. (۱۳۸۹). طرحی نو در طبقه‌بندی علوم. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
  17. میرداماد، محمدباقر بن محمود. (1367). القبسات (به اهتمام: مهدی محقق). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  18. مریجی، شمس الله. (1401). روش تحلیل چالش‏های نظری در دانش اجتماعی. فصلنامه علمی-پژوهشی اسلام و مطالعات اجتماعی، 9 (36)، صص 34-58.
  19. نصر، سیدحسین. (1390). چرا فارابی را معلم ثانی خوانده‌اند؟. برگرفته از کتاب فارابی‌شناسی (گزیده مقالات، به اهتمام: میثم کرمی، چاپ اول). تهران: حکمت.
  20. نورانی‌‌نژاد، حمیده؛ کریمی زنجانی اصل، محمد. (1383). مقدمه کتاب الرسالة الشرفیة فی تقاسیم العلوم الیقینیة (متنی فارسی از سده هفتم هجری). (مؤلف: ابوعلی حسن سلماسی). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی دانشگاه تهران.