تحلیل جامعه‌شناختی ادوار علوم حدیث شیعه

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه جامعه‌شناسی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، ایران.

چکیده

بررسی جامعه‌شناختی ادوار علوم حدیث با رویکرد روش‌شناسی بنیادین و روش تحلیل متون تاریخی، مسئله اصلی پژوهش حاضر است. در طول شش دوره تاریخی علوم حدیث، که تقریباً نیمی از آن در رشد و نیم دیگر در افول بوده است، عواملی مثل باور به کفایت آثار حدیثی موجود، سنگینی سایه علومی مثل فقه و کلام بر حدیث در کنار تقسیم کار نامناسب، غلبه عقل‌گرایی افراطی، خفقان سیاسی و آشوب فرهنگی، افول و عواملی مثل ویژگی‌های فردی محدثان از جمله پرسشگری، تکلیف‌مداری و تعاملات علمی، حمایت‌های سیاسی و اقتصادی، تمایز نقش‌های علمی، وجود نظام آموزشی کارآمد، شکل‌گیری فعالیت‌های تشکیلاتی و گروهی و دسترسی آسان به منابع علمی، رشد علوم حدیث را به دنبال داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Sociological Analysis of Periods of Shiite Hadith Sciences

نویسنده [English]

  • Qasem Ebrahimipour
Assistant Professor, Department of Sociology, Imam Khomeini Educational & Research Institute, Qom, Iran.
چکیده [English]

The main issue of the current study is sociological examination of the periods of hadith sciences with the approach of basic methodology and the method of analysis of historical texts. During the six historical periods of hadith sciences, almost half of which have been growing and the other half have been declining, some factors such as belief in the adequacy of existing hadith works, the weight of the shadow of sciences such as jurisprudence and theology on hadith along with inappropriate division of labor, the prevalence of extremist rationalism, political repression and cultural turmoil, have declined hadith sciences, and factors such as individual characteristics of narrators such as questioning, being obligation-oriented and scientific interactions, political and economic support, the differentiation of scientific roles, the existence of an efficient educational system, the formation of organizational and group activities and easy access to scientific resources, have led to the growth of hadith sciences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sociology of Hadith
  • Periods of Islamic Sciences
  • History of Hadith
  • Basic Methodology
* قرآن
* نهج‌البلاغه
1. آقابزرگ، تهرانی. (1403ق). الذریعه الی تصانیف‌الشیعه. بیروت: دار الاضواء.
2. احمدی‌میانجی، علی. (1377). مکاتیب الرسول. قم: دارالحدیث.
3. افندی‌الاصبهانی، عبدالله. (1401ق). ریاض‌العلماء و حیاض الفضلاء. قم: مطبعه الخیام.
4. اقبال‌آشتیانی، عباس. (1380). تاریخ ایران پس از اسلام. تهران: نامک.
5. الامین، محسن. (1403ق). اعیان‌الشیعه. بیروت: دارالتعارف.
6. الذهبی، شمس‌الدین. (1425ق). سیر اعلام النبلاء. بیروت: دارالکتب العلمیه.
7. السیوطی، جلال الدین. (1421ق). تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
8. الصدر، حسن. (1370ق). تأسیس الشیعه العلوم الاسلام. عراق: دارالکتب العراقیه.
9. الطباطبائی البروجردی، حسین. (1369). جامع احادیث الشیعه. قم: نشر مولف.
10. الطوسی، ابی جعفر. (1403ق). الخلاف. قم: مطبعه العلمیه.
11. العاملی، حسین بن عبدالصمد. (1401ق). وصول الاخیار الی اصول الاخبار. قم: مجمع‌الذخائرالاسلامیه.
12. العاملی، زین العابدین. (1409ق). (الشهیدالثانی). الدرایه فی علم مصطلح الحدیث. قم: فیروزآبادی‎.
13. العاملی، محمد بن ‌حسن. (1403ق). وسائل الشیعه. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
14. المتقی، علی. (1405ق). کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال. بیروت: مؤسسه‌الرساله.
15. الموسوی، محمدباقر. (1392- 1390ق). روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات. قم: اسماعیلیان.
16. الیوسفی الغروی، محمدهادی. (1424ق). من تاریخ الحدیث، روایه و کتابه حتی عهد معاویه. قم: مجمع الفکرالاسلامی.
17. پارسانیا، حمید. (1389). حدیث پیمانه‌پژوهشی در انقلاب اسلامی. قم: معارف.
18. پارسانیا، حمید. (1392). نظریه و فرهنگ. در: بومی‌سازی جامعه‌شناسی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
19. توکل، محمد. (1370). جامعه‌شناسی علم. بی‌جا. بی‌نا.
20. جعفریان، رسول. (1368الف). مقدمه‌ای بر تاریخ تدوین حدیث. قم: فواد.
21. جعفریان، رسول. (1368ب). تاریخ تشیع در ایران (ج2). تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
22. جعفریان، رسول. (1379). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست (ج2). قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
23. جمشیدی، اسدالله. (1386). تاریخ حدیث. قم: موسسه‌آموزشی ‌و پژوهشی امام‌خمینی(ره).
24. جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم. (1385). گلشن ابرار. قم: معروف.
25. خدایاری، علی‌نقی؛ پوراکبر. الیاس. (1385). تاریخ حدیث شیعه در سده‌های هشتم تا یازدهم. قم: دارالحدیث.
26. خلیلی، جعفر. (1407ق). موسوعه العتبات المقدسه. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
27. دهقان منگابادی، بمانعلی. (1383). درآمدی بر تاریخ تدوین حدیث و جوامع حدیثی. تهران: هستی‌نما.
28. رضوی، رسول. (1396). تاریخ کلام امامیه. قم: مؤسسه علمی‌فرهنگی دارالحدیث.
29. سبحانی، جعفر. (1371). فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
30. سبحانی، جعفر. (1389). دور الشیعه فی الحدیث و الرجال نشأة و تطورا. قم: موسسه الامام الصادق(علیه السلام).
31. سبحانی، جعفر. (1389). دور الشیعه فی الحدیث و الرجال نشأة و تطورا. قم: موسسه الامام الصادق(علیه السلام).
32. شفیعی، سعید. (1388). مکتب حدیثی شیعه در کوفه، تا پایان قرن سوم هجری. قم: دارالحدیث.
33. شیخ صدوق. (1361). معانی الاخبار. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
34. شیخ صدوق. (1389ق). الخصال. تهران: مکتبه الصدوق.
35. صفره، حسین. (1385). تاریخ حدیث شیعه در سده‌های دوازدهم و سیزدهم. قم: دارالحدیث.
36. طاهری، ابوالقاسم. (1380). تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران. تهران: علمی فرهنگی.
37. طباطبایی، سیدمحمدکاظم. (1388). تاریخ حدیث شیعه (1). عصر حضور. تهران: دانشکده علوم حدیث.
38. طباطبایی، سیدمحمدکاظم. (1390). تاریخ حدیث شیعه (2). عصر غیبت. قم: دارالحدیث.
39. عسقلانی، ابن‌حجر. (1390). لسان المیزان. بیروت: نشر مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
40. عسکری، سیدمرتضی. (1386). تاریخ حدیث پیامبر. تهران: مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر.
41. عسکری، سیدمرتضی. (بی‌تا). نگاهی به سرگذشت حدیث. بی‌جا.
42. علیزاده، عبدالرضا؛ اژدری‌زاده، حسین؛ کافی، مجید و توکل‌کوثری، محمدعلی. (1385). جامعه‌شناسی‌معرفت (زیر نظر: محمد توکل، چاپ دوم). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
43. غروی‌نایینی، نهله. (1386). تاریخ حدیث شیعه تا قرن پنجم. قم: انتشارات شیعه‌شناسی.
44. غلامعلی، مهدی. (1392). تاریخ حدیث شیعه در ماوراءالنهر و بلخ، درآمدی بر مکتب حدیثی خراسان (دفتر اول). قم: سازمان چاپ و نشر موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
45. فرهانی‌منفرد، مهدی. (1377). مهاجرت علمای شیعه از جبل عامل به ایران در عصر صفوی. تهران: امیرکبیر.
46. فیض کاشانی، محسن. (1406ق). الوافی. اصفهان: مکتبه الامام امیرالمومنین علی‌(علیه السلام).
47. کلینى، محمد بن ‌یعقوب. (1429ق). الکافی. قم: دارالحدیث.
48. مجلسی. محمدتقی. (1397ق). روضه المتقین. قم: بنیاد فرهنگ اسلامی.
49. مجلسی، محمدباقر. (1413- 1411ق). بحار الانوار. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
50. مجلسی، محمدتقی. (1414ق). لوامع صاحبقرانی. قم: اسماعیلیان.
51. مدیرشانه‌چی، کاظم. (1377). تاریخ حدیث. تهران: سمت.
52. معارف، مجید. (1376). پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه (چاپ دوم). تهران: موسسه فرهنگی هنری ضریح.
53. معارف، مجید. (1377). تاریخ عمومی حدیث. تهران: کویر.
54. مؤدب، سیدرضا. (1384). تاریخ حدیث. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
55. میرخواند محمد بن خاوندشاه‌ بن محمود. (1380). تاریخ روضة الصفا فی سیره الانبیاء و الملوک و الخلفا (مصحح: جمشید کیان‌فر). تهران: اساطیر.