عدالت اجتماعی در قرآن

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران.

چکیده

عدالت، از پرسابقه‌ترین اندیشه‌هایی است که همواره در طول تاریخ کانون تأملات و دغدغه‌های نوع بشر بوده است. این فضیلت اخلاقی و اجتماعی با جایگاه ممتازی که در میان مفاهیم دیگر داراست، بنیان بسیاری از اصول دیگر بوده که هیچ امری نه مانع آن است و نه بر آن اولویت دارد؛ به‌طوری‌که اعتبار و ثبات هر جامعه به میزان گسترش همه‌جانبه آن وابسته است. این اصل در آیات مختلف یا به عنوان مقدمه نیل به اهداف والاتر و یا خود به‌عنوان هدف بیان شده‌ به‌طوری‌که بدون تأمین و تحقق این آرمان مهم، گویا تصور از دین‌داری نیز ممکن نمی‌باشد.
قرآن رابطه ناگسستنی این اصل مهم با حق و آزادی را همواره مورد ملاحظه قرار داده است؛ حق به‌عنوان معیار مهم عدالت و آزادی، تأمین‌کننده زمینه‌های گسترش آن است. کارآمدسازی نظام به آن شکلی که انبیا دنبال کرده‌اند از کارکردهای اساسی عدالت اجتماعی است و مهم‌ترین زمینه برای تحقق آن، اصلاح و الزام درونی آحاد جامعه می‌باشد که بالمآل اصلاحات ساختاری منطبق با عدالت را به دنبال خواهد داشت. مهم‌ترین هدف این جستار بررسی نقش این اصل مهم در اصلاح اجتماع، نسبت آن با مفاهیم دیگر و زمینه‌های تحقق آن از نگاه قرآن است که با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای به بحث پرداخته شده و با روش اسنادی داده‌های لازم استخراج و یافته‌‌های آن مورد تحلیل، توصیف و تفسیر واقع شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Social Justice in the Qur'an

نویسنده [English]

  • Sayyid Hossain Fakhr Zare
Assistant professor at the Research Institute for Islamic Culture and Thought
چکیده [English]

Justice is one of the oldest thoughts that has always been the focus of humankind's reflections and concerns throughout history. This ethical and social virtue, with its privileged position among other concepts, has been the basis of many other principles that nothing can prevent it or can be considered a priority over it. Thus, the credibility and stability of every society depends on the extent of its comprehensive expansion. This principle has been mentioned in various verses either as an introduction to achieve high goals or as a goal in itself, so that without the provision and realization of this important ideal it is impossible to imagine religion. The Qur'an has always considered the inextricable relation of this important principle along with right and freedom. Right as a crucial criterion of justice and freedom provides the context for its expansion. Making the system work in the form that the prophets have pursued is one of the essential functions of social justice and the most important context for its realization is the internal reform and obligation of the community, which in turn will lead to structural reforms based on justice. The main objective of this study is to examine the role of this important principle in community reform, its relation to other concepts and the contexts for its realization from the Qur'an's point of view, which has been discussed through focusing on library studies, and by using documentary research, the necessary data has been extracted, analyzed, described and interpreted.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Justice
  • social justice
  • right
  • freedom
  • internal reform
  • structural reform
  1. ابن‌سینا (1404ق)، الاشارات و التنبیهات، تهران: دفتر نشر کتاب.
  2. ابن‌‌ادریس حلی، محمد بن منصور (بی‌تا)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، تحقیق: مؤسسه نشر اسلامی، قم: بی‌نا.
  3. ابن‌عاشور (بی‌تا)، التحریر و التنویر، تحقیق: مؤسسة التاریخ، بیروت: [بی‌نا].
  4. ابن‌فارس، احمد بن فارس (1404ق)، معجم‌ مقائیس ‌اللغه، قم: مکتب‌الاعلام الاسلامی.
  5. عسکری، ابوهلال (1412ق)، فروق ‌اللغویه، قم: جامعه مدرسین.
  6. اخوان کاظمی، بهرام (1381)، عدالت در نظام سیاسی اسلام، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  7. ارسطو (1362)، «اخلاق نیکوماخوسی»، مجموعه فلسفه اجتماعی: منتخبات آثار، [بی‌جا] مرکز انتشارات علمی‌ و فرهنگی.
  8. امین اصفهانی، سیده‌نصرت (1361)، مخزن ‌العرفان فی تفسیرالقرآن، تهران: ناشر نهضت زنان مسلمان.
  9. اندلسی، ابوحیان محمد بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط‌ فی ‌التفسیر، بیروت: دارالفکر.
  10. انصاری، شیخ مرتضی (1374)، کتاب المکاسب، قم: نشر دهاقانی.
  11. بحرانی، سیدهاشم (1416ق)، البرهان فی‌ تفسیرالقرآن، تهران: بنیاد بعثت.
  12. بلوم، ویلیام تی (1373)، نظریه‌های نظام سیاسی، ترجمه: احمد تدین، تهران: نشر آران.
  13. پازارگاد، بهاء‌الدین (1359)، تاریخ فلسفه سیاسی، تهران: زوار.
  14. حسینی عاملی، سیدمحمدجواد (1422ق)، مفتاح الکرامه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی‌.
  15. حکیمی، محمد (1376)، معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  16. حلی، حسن بن یوسف بن المطهر الاسدی (1387)، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: اسماعیلیان.
  17. خمینی، روح‌الله (1373)، حکومت از دیدگاه امام خمینی(ره)، تهران: انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  18. خمینی، روح‌الله (1379)، تحریر الوسیله، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  19. رازی، فخرالدین (1420ق)، مفاتیح الغیب (تفسیر کبیر)، بیروت: داراحیاءالتراث‌العربی.
  20. راغب اصفهانی، حسین‌ بن محمد (1412ق)، مفردات الفاظ‌القرآن، بیروت، دمشق: دارالقلم، الدارالشامیه.
  21. رالز، جان (1385)، عدالت به‌مثابه انصاف، ترجمه: عرفان ثابتی، تهران: ققنوس.
  22. رشیدرضا، محمد (1947م)، تفسیر المنار، قاهره: دارالمنار.
  23. رفیع‌پور، فرامرز (1380)، توسعه و تضاد، تهران: شرکت سهامی‌ انتشار.
  24. سید بن قطب ‌بن ابراهیم شاذلی (1412ق)، فی ظلال القرآن، بیروت- قاهره: دارالشروق.
  25. شوکانی، محمد بن علی (1414ق)، فتح ‌القدیر، دار ابن‌کثیر، دمشق، بیروت: دارالکلم‌الطیب.
  26. صدر، سیدمحمدباقر (1414ق)، اقتصادنا، بیروت: دارالتعاریف للمطبوعات.
  27. صدر، سیدمحمدباقر (1429ق)، الاسلام یقود الحیاه، قم: دارالصدر.
  28. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417ق)، المیزان فی‌تفسیرالقرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی ‌جامعه مدرسین.
  29. طبرسی، فضل ‌بن حسن (1372)، مجمع ‌البیان فی‌ تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
  30. طوسی، خواجه نصیرالدین (1378)، اخلاق محتشمی، تصحیح: حمیدتقی دانش، تهران: کویر.
  31. طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی ‌تفسیر القرآن، دار احیاء‌التراث ‌العربی، بیروت: بی‌نا.
  32. عالم، عبدالرحمن (1377)، تاریخ فلسفه سیاسی غرب، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
  33. فراهیدی، خلیل ‌بن احمد (1410ق)، العین، تصحیح: مهدی مخزومی ‌و ابراهیم سامرایی، قم: هجرت.
  34. فروغی، محمدعلی (1344)، سیر حکمت در اروپا، تهران: زوار.
  35. قربان‌‌نیا، ناصر (1381)، عدالت حقوقی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  36. فضل‌الله، سیدمحمدحسین (1419ق)، تفسیر من وحى القرآن، بیروت: دار الملاک للطباعة
    و النشر.
  37. کاتوزیان، ناصر (1378)، گامی ‌به سوی عدالت، تهران: انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
  38. کوئن، بروس (1379)، مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه: غلام‌عباس توسّلی و رضا فاضل، تهران: انتشارات سمت.
  39. مجتهد شبستری، محمد (1388)، «زاویه ای دیگر: معنای عدالت در قرآن»، مجله آیین، ش24و25.
  40. محمودی، سیدعلی (1376)، عدالت و آزادی، تهران: مؤسسه فرهنگی اندیشه معاصر.
  41. مصباح یزدی، محمدتقی (1373)، معارف قرآن، قم: مؤسسه در راه حق.
  42. مصطفوی، حسن (1402ق)، التحقیق فی‌کلمات القرآن الکریم، تهران: مرکزالکتاب للترجمه والنشر.
  43. مطهری، مرتضی (1420ق)، بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی، تهران: حکمت.
  44. مطهری، مرتضی (1361)، مجموعه گفتارها1، تهران: صدرا.
  45. مطهری، مرتضی (1368)، نظری به نظام اقتصادی اسلام، تهران: صدرا.
  46. مطهری، مرتضی (1372)، عدل‌ الهی، تهران: صدرا.
  47. مطهری، مرتضی (1373)، اسلام و مقتضیات زمان، تهران: صدرا.
  48. مطهری، مرتضی (1384)، مجموعه‌ آثار، قم: صدرا.
  49. مغنیه، محمدجواد (1424ق)، تفسیر الکاشف، تهران: دارالکتب‌ الاسلامیه.
  50. مفید، محمد بن نعمان (1410ق)، المقنعه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  51. مقاتل ‌بن سلیمان بلخی (1423ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار احیاء التراث‌.
  52. مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب‌ الاسلامیه.
  53. مگی، برایان (1377)، فلاسفه بزرگ، ترجمه: عزت‌الله فولادوند، تهران: خوارزمی.
  54. نائینی، محمدحسین (1382)، تنبیه‌الامه و تنزیه ‌المله، قم: بوستان کتاب.
  55. نراقی، مولی احمد ‌بن محمدمهدی (1425ق)، الحاشیه علی ‌الروضه البهیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  56. نراقی، مهدی (بی‌تا)، جامع ‌السعادات، بیروت: مؤسسه ‌الاعلمی‌ للمطبوعات.
  57. نوری، حسین بن محمدتقی (1408ق)، مستدرک ‌الوسائل، بیروت: مؤسسه آل‌البیت(ع).
  58. واعظی، احمد (1388)، نقد و بررسی نظریه عدالت، قم: مؤسسه امام خمینی (ره).