تبیین و بررسی معرفت‌شناسی فمینیستی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 رئیس موسسه آموزش عالی علوم انسانی جامعه المصطفی (ص) العالمیه - دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه قم و جامعه المصطفی (ص) العالمیه

2 پژوهشگر مرکز تحقیقات زن و خانواده

چکیده

جنبش فمینیسم، در دهه‌های ابتدایی خویش به‌عنوان یک جنبش اجتماعی و سیاسی مطرح بود اما در ادامه با ورود به مهم‌ترین عرصه‌های نظری به ارائۀ نظریه‌های فلسفی، نقد فرهنگی و نظریه‌های فرهنگی پرداخت. معرفت‌شناسی، یکی از حوزه‌های فلسفی است که اندیشمندان فمینیست به آن ورود پیدا کرده و نظریه ارائه داده‌اند. پرسش اصلی مقاله حاضر «بررسی و تبیین معرفت‌شناسی فمنیستی» است. این مقاله با روش تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، ابتدا به تبیین مبانی معرفت‌شناسی فمینیستی و سپس نقد آن می‌پردازد. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که مهم‌ترین مبانی معرفت‌شناسی فمنیستی عبارت است از: «نقش جنسیت در معرفت» «نقش عوامل اجتماعی ـ سیاسی در معرفت» و «نقد عینیت‌گرایی علم».
معرفت‌شناسان فمینیستی پس از وارد‌کردن انتقاداتی بر معرفت‌شناسی رسمی، به ارائه نظریه‌های بدیل روی می‌آورند. تجربه‌گرایی فمینیستی، نظریه چشم‌انداز و نظریه پُست‌مدرنیسم، سه نظریه مهم معرفت‌شناسی فمینیستی است. معرفت‌شناسی فمینیستی از سوی اندیشمندان مختلف با انتقادات فراوانی مواجه شده است. بررسی‌های این پژوهش بیانگر آن است که دیدگاه‌های معرفت‌شناسی فمینیستی هم از منظر دینی و هم با نگاه برون‌دینی، با چالش‌های جدی روبروست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining Feminist Epistemology

نویسندگان [English]

  • MohammadAli Hhajidehabadi 1
  • Fahime Zare 2
1 Head of Hight Education Institute Human Sciences of Alalmyh al-Mustafa (SAW)
2 Researcher, Woman and Family Research Center
چکیده [English]

The feminist movement, in its early decades, was viewed as a social and political movement. But it went on to enter the most important theoretical fields to provide philosophical theories, cultural critique, and cultural theories. Epistemology is one of the philosophical fields that feminist scholars have worked in and presented theories. The main question of this article is "the study and explanation of feminist epistemology." This article, by an analytical method and using library resources, first explains the foundations of feminist epistemology and then criticizes it. Findings of the research indicate that the most important basis for feminist epistemology is "the role of gender in knowledge", "the role of social-political factors in knowledge" and "critique of the objectivism of science".
Feminist epistemologists, after raising some criticisms about conventional epistemology, are introducing alternative theories. Feminist empiricism, vision theory, and theory of postmodernism are three important feminist epistemological theories. Feminist epistemology has received widespread criticism from many thinkers. This study shows that feminist epistemological views, both religiously and with a non-religious perspective, face serious challenges.

کلیدواژه‌ها [English]

  • feminism
  • Knowledge
  • feminist epistemology
  1. ابوت، پاملا و کلر والاس (1381)، جامعه‌شناسی زنان، ترجمه: منیژه نجم عراقی، تهران:
    نشر نی.
  2. امیری، عباسعلی (1386)، «نگاهی انتقادی به مبانی معرفت‌شناسی فمینیسم»، مجله معرفت، ش 121.
  3. باقری، خسرو (1382) مبانی فلسفی فمینیسم، ویراسته: ناصرالدین علی تقویان، تهران: سحاب.
  4. بلیکی، نورمن (1391)، پارادایم‌های تحقیق در علوم انسانی، ترجمه: حمیدرضا حسنی و محمدتقی ایمان و مسعود ماجدی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  5. بنتون، تد و یان کرایت (1384)، فلسفه علوم اجتماعی: بنیادهای فلسفی تفکر اجتماعی، ترجمه: شهناز مسمی‌پرست و محمد متحد، تهران: آگه.
  6. پارسانیا، حمید (1384)، «رویکرد انتقادی فلسفه اسلامی‌ به رابطه عقل و جنسیت»، نشریه حورا، ش 14و15.
  7. چراغی کوتیانی، اسماعیل (1390)، «بررسی انتقادی روش‌شناسی فمینیستی از منظر رئالیسم صدرایی»، مجله معرفت فرهنگی اجتماعی، ش 3.
  8. رودگر، نرجس (1383)، نقدی بر مبانی فمینیسم، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه باقرالعلوم(ع) قم.
  9. رودگر، نرجس (1388)، فمینیسم: تاریچه، نظریات، گرایش‌ها، نقد، قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
  10. ریتزر، جورج و داگلاس گودمن (1390)، نظریه جامعه‌شناسی مدرن، ترجمه: خلیل میرزایی و عباس لطفی‌زاده، تهران: جامعه‌شناسان.
  11. زیبایی‌نژاد، محمدرضا (1382)، فمینیسم و دانش‌های فمینیسیتی، قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
  12. سمیعی اصفهانی، علیرضا (1392)، «روش و نظریه فمینیستی در علم سیاست»، پژوهش‌نامه علوم سیاسی، ش4.
  13. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1333)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج 1، 2 و 3، تهران: شرکت افست «سهامی‌ عام».
  14. فریدمن، جین (1381)، فمینیسم، ترجمه: فیروزه مهاجر، تهران: آشیان.
  15. فضائلی، محمدحسین (1386)، «حقوق خانواده در پرتو معرفت‌شناسی فمینیستی»، فصل‌نامه دیدگاه‌های حقوقی، ش 42 و43.
  16. قانعی‌راد، محمدامین؛ محمدی، نعیما و جواد ابراهیمی ‌خیرآبادی (1388)، «اندیشه‌های پسافمینیستی و مسأله کلیت انسانی»، پژوهش زنان، ش 4.
  17. قائمی‌نیا، علیرضا (1382)، معرفت‌شناسی فمینیستی، فمینیسم و دانش‌های فمینیستی، قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
  18. ـــــــــــــــــــــــ (1384)، معرفت و فمینیسم، نشریه حورا، ش 14و 15.
  19. کد، لورین (1382)، معرفت‌شناسی و فمینیسم، ترجمه: فاطمه مینایی، ماهنامه تخصصی ناقد، ش1.
  20. کهون، لارنس (1381)، متن‌هایی برگزیده از مدرنیسم تا پست‌مدرنیسم، ترجمه: عبدالکریم رشیدیان، تهران: نشر نی.
  21. مبلّغ، زهرا (1391)، ایمان به‌مثابه عقل؛ رهیافتی معرفت‌شناسانه به الهیات فمینیستی، تهران: علم.
  22. محمدپور، احمد و دیگران (1388)، «تحقیق فمینیستی: مبانی پارادایمی ‌و مجادله‌های انتقادی»، پژوهش زنان، ش 21.
  23. محمدپور، احمد (1389)، روش در روش: دربارۀ ساخت معرفت در علوم انسانی، تهران: جامعه‌شناسان.
  24. مستقیمی، مهدیه‌سادات (1388)، «نقد نابرابرانگاری افراطی جنسیتی در معرفت‌شناسی فمینیستی»، مطالعات راهبردی زنان، ش 46.
  25. مشیرزاده، حمیرا (1381)، از جنبش تا نظریه اجتماعی: تاریخ دو قرن فمینیسم، تهران: شیرازه.
  26. ـــــــــــــــــــــــ (1382)، شناخت از منظر زنانه: محدودیت‌ها و امکانات آرمانی فمینیستی، تهران: فصلنامه پژوهش‌های علمی زن و فرهنگ.
  27. نبویان، سیدمحمود (1384)، «معرفت‌شناسی فمینیسم»، کتاب زنان، ش 28.
  28. نوریس، کریستوفر (1389)، شناخت‌شناسی: مفاهیم کلیدی در فلسفه، ترجمه: ناصرالدین علی تقویان، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
  29. هام، مگی و سارا گمبل (1382)، فرهنگ نظریه‌های فمینیستی، ترجمه: فیروزه مهاجر و فرخ قره‌‌داغی و نوشین احمدی خراسانی، تهران: توسعه.
  30. هاملین، دیوید (1374)، تاریخ معرفت‌شناسی، ترجمه: شاپور اعتماد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.