تفسیر المیزان و قرائتی دیگر از فلسفه تاریخ جهت پیشرفت اجتماع

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آیت‌الله العظمی بروجردی (ره)

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آیت‌الله العظمی بروجردی(ره)

3 استادیار گروه علوم اجتماعی و رئیس دانشکده علوم انسانی دانشگاه آیت‌الله العظمی بروجردی(ره)

چکیده

پیشرفت اجتماع و نیل جوامع و تمدن‌ها به سعادت و کمال، آرزوی دیرینه بشر است. «اندیشه پیشرفت» از سوی متفکران علوم انسانی تعاریف گوناگونی داشته و مصادیق مختلفی را شامل شده است.
تکوین و قدرت نفوذ اندیشه پیشرفت اجتماع، نیازمند ابتنای آن بر مبانی نظری استوار و محکمی مانند «فلسفه تاریخ» است. «ماهیت تاریخ» و «عوامل محرک تاریخ» دو مؤلفه مهم فلسفه تاریخ به‌شمار می‌آیند. فیلسوفان تاریخ و جامعه‌شناسان، «ماده» را ماهیت و موضوعاتی مانند: (نژاد)، (عوامل جغرافیایی)، (نظریه الهی)، (قهرمانان و (اقتصاد) را از مهم‌ترین عوامل محرک تاریخ بر شمرده‌اند.این نگاشته بر آن است تا بر اساس تفسیر شریف المیزان و با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی، یکی از مهم‌ترین اقسام مبانی نظری «اندیشه پیشرفت اجتماع» یعنی «فلسفه تاریخ» را مورد تحلیل و واکاوی قرار دهد و با ارائه ادله مهمی، «اختلاف» را به‌عنوان ماهیت و «دین» را به‌عنوان عامل محرک تاریخ معرفی نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Tafsir al-Mizan and another Reading of the Philosophy of History for the Progress of the Community

نویسندگان [English]

  • ayyoub amraei 1
  • Maryam Nazarbeigi 2
  • Mohammadreza Hosseini 3
1 Assistant Professor and Head of Department of Quranic Science and Hadith, University of Ayatollah Ozma Boroujerdi
2 Assistant Professor, Department of Quranic Science and Hadith, University of Ayatollah Ozma Boroujerdi
3 ssistant Professor, Department of Social Sciences and the Dean of Faculty of Humanities, University of Ayatollah Ozma Boroujerdi
چکیده [English]

The progress of the society and the achievement of societies and civilizations to happiness and perfection is the long-standing desire of mankind. "Idea of Progress" has been defined differently by social sciences thinkers, and has various examples.
The development and influence of the idea of society progress require its building on firm theoretical foundations such as "philosophy of history." The "nature of history" and "motive forces of history" are two important components of the philosophy of history. Philosophers of history and sociologists have regarded the "matter" as the nature and subjects of race, geographic factors, God's will, heroes and economy as the most important motive forces of history. Based on honorable al-Mizan's, a Qur’an interpretation book, and using an analytical-descriptive method, this paper intends to analyze and explore one of the most important types of theoretical foundations of "the idea of social progress," namely "philosophy of history," and, by presenting important reasons, it aims to introduce "the controversy" as the nature and "religion" as the motive force of history.

کلیدواژه‌ها [English]

  • progress
  • community
  • philosophy of history
  • Qur’an
  • Tafsir al-Mizan
  1. قرآن‌کریم، ترجمه فولادوند.

    1. آزاد ارمکی، تقی (1374)، اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان، تهران: سروش.
    2. ابطحی، سیدحسین (1391)، نقشه راه طراحی و تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تهران: پیام عدالت.
    3. ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1352)، مقدمه ابن‌خلدون، ترجمه: محمد پروین گنابادی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    4. اخترشهر، علی (1386)، اسلام و توسعه، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    5. انوری، حسن (1381)، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: انتشارات سخن.
    6. ای. اچ. کار (1351)، تاریخ چیست؟ ترجمه: حسن کامشاد، تهران: خوارزمی.
    7. پی یتر، آندره (1352)، مارکس و مارکسیسم، ترجمه: شجاع‌الدین ضیائیان، تهران: دانشگاه تهران.
    8. جعفری، محمدتقی (1387)، تاریخ از دیدگاه امام علی7، تهران: پیام آزادی.
    9. جوادی آملی، عبدالله (1388)، تفسیر موضوعی قرآن‌کریم (جامعه در قرآن)، قم: اسرا.
    10. جهانیان، ناصر (1388)، اسلام و رشد عدالت‌محور، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    11. حسن‌زاده، علی (1389)، فلسفه تاریخ از دیدگاه اسلام، قم: زائر.
    12. حکیم، محمدباقر (1387)، جامعه انسانی از دیدگاه قرآن‌کریم، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
    13. خامنه‌ای، سیدعلی (1378)، مجموعه سخنان در دیدار با میهمانان داخلی و خارجی دهمین سالگرد ارتحال امام4، قابل‌دسترسی در 12/3/78: www.leader.ir.
    14. ــــــــــــــــــــ (1381)، مجموعه سخنان در دیدار مدیران صداوسیما، قابل‌دسترسی در 15/11/81، www.leader.ir
    15. ــــــــــــــــــــ (1388)، مجموعه سخنان در دیدار با استادان و دانشجویان کردستان، قابل‌دسترسی در 27/2/88، www.leader.ir
    16. دادبه، اصغر (1380)، کلیات فلسفه، تهران: دانشگاه پیام نور.
    17.  دورانت، ویلیام جیمز (1365)، تاریخ تمدن، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
    18. ــــــــــــــــــــ (1371)، لذات فلسفه، ترجمه: عباس زریاب، تهران: آموزش و پرورش.
    19. دورانت، ویل و آریل (1378)، درس‌های تاریخ، ترجمه: محسن خادم، تهران: ققنوس.
    20.  دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، تهران: موسسه لغت‌نامه دهخدا.
    21. رشاد، علی‌اکبر (1391)، نقشه راه طراحی و تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تهران: پیام عدالت.
    22. زرین‌کوب، عبدالحسین (1377)، تاریخ در ترازو، تهران: امیرکبیر.
    23. سبحانی، جعفر (1374)، فلسفه تاریخ و نیروی محرک آن، قم: مکتب اسلام.
    24. سروش، عبدالکریم (1360)، فلسفه تاریخ، تهران: پیام آزادی.
    25. صانعی دره‌بیدی، منوچهر (1384)، مبانی اندیشه‌های فلسفی (فلسفه عمومی)، تهران: امیرکبیر.
    26. صلیبا، جمیل (1385)، فرهنگ فلسفی، ترجمه: منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: حکمت.
    27. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات اسلامی.
    28. عبدالهی، یحیی (1393)، «فلسفه تاریخ از منظر علامه طباطبایی با محوریت تفسیر المیزان»، تاریخ در آیینه پژوهش، سال یازدهم، ش1.
    29. قاضی‌زاده، کاظم (1394)، «مبانی هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی نظام اجتماعی بر اساس تفسیر المیزان»، پژوهش‌های اعتقادی- کلامی، ش 18.
    30. مجتهدی، کریم (1381)، فلسفه تاریخ، تهران: انتشارات صداوسیما.
    31. مصباح یزدی، محمدتقی (1368)، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، قم: سازمان تبلیغات اسلامی.
    32. مطهری، مرتضی (1384)، مجموعه آثار (فلسفه تاریخ)، تهران: صدرا.
    33. ــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی (جامعه و تاریخ)، ج 5، قم: صدرا.
    34. معرفت، محمدهادی (1385)، تفسیر و مفسران، قم: تمهید.
    35. منتسکیو، بارون (1349)، روح القوانین، ترجمه: علی‌اکبر مهتدی، تهران: امیرکبیر.
    36. منتظری، آیت (1387)، «الگوی عدالت و پیشرفت در اسلام»، مجله حکومت اسلامی، سال سیزدهم، ش 3.
    37. مهدی، محسن (1383)، فلسفه تاریخ ابن‌خلدون، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.