دلالت‌‌‌‌های نظریه اعتباریات برای تحول در علوم انسانی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام

2 دانشیار دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشجو دوره دکتری مدیریت دولتی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و عضو مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام

چکیده

نظریۀ ادراکات اعتباری، از مهمترین زوایای فلسفۀ اسلامی است که ارائه نظام‌‌‌‌مند آن به ابداع علامه طباطبایی، صورت گرفت. اهمیت این نظریه در نظام فلسفی علامه طباطبایی آنقدر زیاد است که در اکثر قریب به اتفاق آثار ایشان، اشاره‌‌‌‌ای موجز یا مبسوط به آن شده است. این نظریه با تمایزی که میان ادراکات حقیقی و اعتباری قائل می‌‌شود، از یک‌‌سو علوم حقیقی را از گزند خطاهای معرفت‌‌‌‌‌‌‌‌شناسانه حفظ می‌‌‌‌کند و از دیگر سو خلأ تئوریکی که میان ذخائر غنی فلسفۀ اسلامی و علوم اجتماعی کاربردی شکل گرفته را پُر می‌‌‌‌نماید. از این رو، می‌‌تواند تأثیر عمیقی بر حوزه‌‌‌‌های گوناگون علوم انسانی و علوم اجتماعی بگذارد. پیوند اعتباریات با حقایق، از مهمترین اجزای این نظریه است که تمایز جدی آن با رویکردهای اثبات‌‌‌‌گرا و معناگرا را نشان می‌‌‌‌دهد. تبیینی که علامه در آثار گوناگون خود از این نظریه داشته‌‌‌‌اند، زمینه خوبی برای تحلیل و نقادی رویکردهای اثبات‌‌‌‌گرا و معناگرا فراهم می‌‌کند و بَستر تحول در علوم انسانی ـ بر اساس مبانی و مبادی حکمت اسلامی ـ را فراهم می‌آورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Implications of the Theory of Conventions (i’tibariat) in order to transform the Humanities

نویسندگان [English]

  • Hamid-Reza Parsania 1
  • Hassan Danaeifard 2
  • Sayyed Abol-hassan Husseini 3
1
2
3
چکیده [English]

The Theory of Conventions (I’tibariat) is a great aspect of Islamic Philosophy whose organized presentation was made by AllamehTabatabaei. The theory is so much important that even a slight indication is found in the majority of his ideas. Through such distinction between real and arbitrary perceptions, the theory keeps real knowledge immune from epistemological slips on the one hand and fills in the gap between rich sources of Islamic Philosophy and social sciences on the other, so it could have a profound effect on various fields of humanities and social sciences. The tie between Conventions (I’tibariat( and realities are the most critical components of the theory that show its great distinction from positivist and hermeneutic approaches. The explanations of Allameh paves the way for the analysis and criticism of positivist and hermeneutic approaches as long as the evolution of humanities according to the principles of Islamic philosophy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • AllamehTabatabaei
  • Conventions (I’tibariat)
  • evolution of
  1. قرآن کریم.

    1.  امیدی، علی (1392)، «رویکردهای سه‌‌‌‌گانه روش‌‌‌‌شناختی در مطالعات علوم اجتماعی و مقایسه آن با نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی»، حکمت و فلسفه، سال نهم، ش4، ص99-118.
    2. آقانظری، حسن (1387)، «جایگاه اعتباریات در روابط اقتصادی اجتماعی»، مطالعات اقتصاد اسلامی، ش1، سال اوّل، ص29-42.
    3. پارسانیا، حمید (1390)، روششناسی انتقادی حکمت صدرایی، انتشارات کتاب فردا.
    4. ــــــــــ (1392)، جهان‌‌‌‌های اجتماعی، تهران، انتشارات کتاب فردا، چاپ دوم.
    5. جوادی، محسن (1375)، مسألۀ باید و هست، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
    6. ــــــــــ (1383)، «توجیه جاودانگی اصول اخلاقیبر مبنای نظریۀ اعتباریات از دیدگاه شهید مطهری»، فصلنامه قبسات، سال نهم، ش30-31، بهار.
    7. چالمرز، آلن ‎اف. (1381)، چیستی علم؛ درآمدی بر مکاتب علم‏شناسی فلسفی، ترجمۀ زیبا کلام، تهران: انتشارات سمت، تهران، چاپ سوم.
    8. حسنی، ابوالحسن (1385). «هویت دینی علوم اعتباری و مؤلفه‏های آن»، فصلنامه ذهن، ش26، ص 81-102.
    9. دانایی‌‌فرد، حسن (1386)، «پارادایم‌‌‌‌های رقیب در علم سازمان و مدیریت: رویکرد تطبیقی به هستی‌‌‌‌شناسی، شناخت‌‌شناسی و روش‌‌‌‌شناسی»، دانشور رفتار، ش26، ص 87-104.

    10.دانایی‎فرد، حسن و کاظمی، سیدحسین (1389)، «پژوهش‏های تفسیری در مطالعات سازمان: پدیدارشناسی و پدیدانگاری»، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).

    11.دهخدا، علی‌‌اکبر (1341)، لغت‌‌نامه، ج 29، نشر تحت نظر دکتر محمد معین، تهران: دانشگاه تهران.

    12.زمانی، مهدی (1388)، «اعتبارگرایی جان رالز و نظریه ادراکات اعتباری»، نشریه علمی پژوهشی متافیزیک، سال چهل‌وپنجم، ش3و4، پاییز و زمستان، ص 87-100.

    13.طباطبایی، سیدمحمدحسین (1362)، رسائل سبعه [البرهان، المغالطه، الترکیب، التحلیل، الاعتباریات، المنامات والنبوات، القوه و الفعل]، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.

    14.ــــــــــ (1364)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: انتشارات صدرا، چاپ دوم.

    15.ــــــــــ (1368)، حاشیة الکفایة، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، با همکاری نمایشگاه و نشر کتاب.

    16.ــــــــــ (1371)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: انتشارات اسماعیلیان، چاپ دوم.

    17.ــــــــــ (1374)، تفسیر المیزان، ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.

    18.ــــــــــ (1386)، رساله الولایه؛ طریق عرفان، ترجمۀ صادق حسن زاده، قم: انتشارات مطبوعات دینی، چاپ دوم.

    19.ــــــــــ (1387)، مجموعه رسائل علامه طباطبایى [رساله‏های اثبات واجب الوجود، توحید، خلق پایان ناپذیر، وحی، فلسفه الهی، اعجاز، الولایه، علم، برهان، علم امام]، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب، مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

    20.ــــــــــ (1388الف)، انسان از آغاز تا انجام؛ الانسان فی الدنیا، ترجمه و تعلیق صادق لاریجانی، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب، مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ دوم.

    21.ــــــــــ (1388ب)، بررسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اسلامی‏، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب، مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ دوم.

    22.ــــــــــ (1414ق)، نهایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.

    23.غرویان، محسن (1369)، «رابطه تولیدی منطقی در اندیشه‏های حقیقی و اعتباری»، کیهان اندیشه، ش34، ص82-92، بهمن.

    24.کچویان، حسین و کلانتری، عبدالحسین (1390)، «علوم اجتماعی قاعده‎مدار است یا قانون‎مدار؟ بازخوانی آراء علامه طباطبایی»، دو فصلنامه علمی پژوهشی نظریه‏های اجتماعی متفکران مسلمان، سال اوّل، ش1، پاییز و زمستان.

    25.کیاشمشکی، ابوالفضل (1390)، «کاربرد نظریه اعتباریات علامه طباطبایی در علوم انسانی»، مجموعه مقالات؛ علامه طباطبایی فیلسوف علوم انسانی اسلامی، به کوشش عبدالحسین خسروپناه.

    26.گائینی، ابوالفضل و حسین‌‌زاده، امیر (1391)، «رابطه اعتباریات و فناوری‏های نرم»، روش‌‌شناسی علوم انسانی، سال هجدهم، ش73، ص137-151.

    27.گریزری، پال (1389)، نقدی بر دانش مدیریت؛ پژوهش مدیریتی و دانش مدیریت، ترجمۀ محمد صائبی، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

    28.لاریجانی، محمدصادق (1384)، استدلال در اعتباریات، پژوهش‏های فلسفی کلامی، فصلنامه علمی ـ پژوهشی دانشگاه قم، سال ششم، ش4، ص4-30.

    29.ــــــــــ (1388)، انسان از آغاز تا انجام، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب، مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ دوم.

    30.مطهری، مرتضی (1360)، «جاودانگی و اخلاق»، یادنامه استاد مرتضی مطهری، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

    31.ــــــــــ (1364)، مقدمه و پاورقی بر کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: انتشارات صدرا، چاپ دوم.

    32.ــــــــــ (1387)، درسهای الهیات شفا، مجموعه آثار، ج7، تهران: انتشارات صدرا.

    33.معلمی، حسن (1389)، «رابطه باید و هست از منظر علامه طباطبایی»، حکمت معاصر، ش2، ص97-106.

    34.نبویان، سید محمود (1390)، «چیستی اعتبار نزد علامه طباطبایی»، معرفت فلسفی، سال نهم، ش2، ص115-164.

    35.نقیبی، سیدابوالقاسم (1386)، «نظریه اعتباری بودن احکام شرعی با رویکردی به نظریه امام خمینی»، پژوهشنامه متین، سال نهم، ش1، ص159-173.

    36.هاشمی، حمیدرضا (1387)، «نظریه ادراکات اعتباری و نتایج علمی و عملی آن»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، سال پنجاه‌ و ‌یکم، ش1، ص125-157.

    37.هچ، ماری‎جو (1385)، تئوری سازمان؛ مدرن، نمادین و تفسیری، پست مدرن، ترجمۀ حسن دانایی‎فرد، تهران، نشر افکار.

    38.هوشنگی، حسین و حسینی، سیدمرتضی (1390)، «تقریری نو از مساله شر بر اساس نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی»، مقالات و بررسی‌ها، سال اول، ش1، ص137-157.