ارزیابی نظریه گیدنز، در باب دین و دنیوی‌شدن براساس مبانی اسلامی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری رشته قرآن و علوم اجتماعی جامعه المصطفی العالمیه(ص)

چکیده

گیدنز برخلاف جامعه‌شناسان کلاسیک و با عنایت به پیدایش جنبش‌های نوین دینی، به‌ویژه بنیادگرایی‌اسلامی، دنیوی‌شدن دین در دنیای مدرن را نپذیرفته و با تفسیر بازاندیشانه‌، کارکردهای دین را متناسب با اقتضائات جامعۀ جدید، معنایابی کرده است. گیدنز معتقد است که دین می‌تواند با مدرنیته هم‌زیستی داشته باشد، مشروط به آنکه تن به گفت‌وگو و بازاندیشی بسپارد. این نظریه، هرچند به‌لحاظ پاسخ‌گو دانستن دین به سوالات انسان مدرن، نزدیک‌ترین تفسیر به تلقی اسلامی دانسته شده؛ اما به‌لحاظ مبانی، روش و جهت‌گیری کلی، نقص‌های اساسی و بنیادین دارد. مغفول‌ماندن سرچشمه‌ها‌ی وحیانی دین، تقلیل حقیقت دین به امور مادی صرف، تعارض علم و دین، نادیده‌انگاشتن بُعد معرفتی دین و گرفتار‌شدن در دام ابدال‌های نابجا، پدیده‌انگاری و نفی حقانیت دین، همسان‌سازی هویت ادیان مختلف، توجه به کارکردها به جای ذات دین، استقراء ناقص دین‌پژوهی (کلیسامحور) و تسری نتایج آن بر ادیان دیگر از جمله اسلام و...، وزانت علمی نظریه وی را فروکاسته است. چنانچه مبانی اسلامی در این نظریه جایگزین شود، بی‌تردید رهیافت‌ها، لزوماً آن‌گونه که گیدنز ارائه داده، نخواهد بود و نفی دنیوی‌شدن به‌جای استناد به میزان حضور و عضویت افراد در مناسک و مراکز دینی، به ماهیت دین و جامعیت آموزه‌های آن، عیارسنجی خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluating Giddens' Theory of Religion and Secularization Based on Islamic Fundamentals

نویسنده [English]

  • Abdulali Adeli
Doctoral Student of Quran and Social Sciences, Al-Mustafa International University
چکیده [English]

Giddens unlike classical sociologists and with attention to the emergence of contemporary religious movements, especially the Islamic fundamentalism, has rejected secularization of the religion in the modern world and with a reflexive interpretation, has found religion functions compatible with the modern society requirements. He posits that religion can coexist with modernity, provided that it accepts dialogue and reflexivity. Although this theory has been regarded as the closest reading to the Islamic view in holding religion responsive to the questions of modern human, but it suffers from substantial defects regarding its fundamentals, method and general direction. The following deficiencies have reduced the scientific stature of his theory: neglecting to the revealed origins of religion, reducing the truth of religion to merely material phenomena, conflicts between science and religion, ignoring the epistemological dimension of religion and being caught in the trap of improper substitutions, phenomenalizing and denial of religion rightfulness, confusing identity of different religions, paying attention to the functions rather than essence of religion, incomplete induction in religious studies (church centered) and generalizing its results to the other religions like Islam. Provided that Islamic fundamentals are replaced in this theory, undoubtedly the approaches will not be the same as what Giddens presented, and the rejection of secularization will be evaluated against the nature of religion and comprehensiveness of its teachings and not against the amount of presence and membership in the rituals and religious centers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Giddens
  • Religion
  • secularization
  • fundamentalism
  • religious reflexivity
  1. *قرآن‌کریم

    ** نهج البلاغه

    1. برگر، پیترال و توماس لاکمن (1380)، افول سکولاریسم، ترجمه: افشار امیری، تهران: نشر نگاه.
    2. ـــــــــــــــــــــ بریجیت برگر و‌ هاستفرید کلنر (1381)، ذهن بی‌خانمان، نوسازی و آگاهی، ترجمه: محمد ساوجی، تهران: نشر نی.
    3. بروس، استیو (1966)، پارادایم سکولاریزاسیون، ترجمه: امیرغلامی، نسخه الکترونیکی.
    4. بشیریه، حسین (1377)، «اقتراح در باره سنت و تجدد»، مجله نقدونظر، شماره 18- 17.
    5. پترسون، مایکل و دیگران (1379)، عقل و اعتقادات دینی، ترجمه: احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، چاپ سوم، تهران: طرح نو.
    6. جعفری، محمدتقی (1386)، فلسفه دین، تدوین: جمعی از نویسندگان، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    7. جوادی آملی، عبد الله (1387)، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم: نشر اسراء.
    8. ـــــــــــــــــــــ (1377)، شریعت در آیینۀ معرفت، قم: نشر اسراء.
    9. ـــــــــــــــــــــ (1381)، نسبت دین و دنیا؛ قم: نشر اسراء.
    10. خاتمی، محمود (1382)، پدیدار‌شناسی دین، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    11. خسرو پناه، عبدالحسین (1389)، کلام جدید با رویکرد اسلامی، قم: نشر معارف.
    12. خمینی، روح‌الله (1378)، صحیفه نور، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    13. دانیل پالس (1382)، هفت نظریه درباب دین، ترجمه و نقد: محمدعزیز بختیاری، چاپ اول، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    14. رجبى، محمود (1380)، انسان‏شناسى، قم: مؤسسه آموزشى پژوهشى امام خمینى(ره).
    15. رحیم‌پور ازغدی، حسن (1378)، عقلانیت،تهران، موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
    16. ریتزر، جورج (1380)، نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمه: محسن ثلاثی، چاپ پنجم، تهران: انتشارت علمی.
    17. زمانی، شهریار (1381)، ماجرای معنویت در دوران جدید؛ از گالیله تا فروید، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
    18. سروش، عبدالکریم (1381)، سنت و سکولاریسم، تهران: نشر صراط.
    19. سید قطب (بی تا)، عدالت اجتماعی، ترجمه: سیدهادی خسروشاهی، چاپ اول، قم: کتاب‌فروشی مصطفوی.
    20. شجاعی زند، علیرضا (1380)، دین، جامعه و عرفی‌شدن، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.
    21. ـــــــــــــــــــــ (1381)، عرفی‌شدن در تجربه مسیحی و اسلامی، چاپ اول، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
    22. صدر، سیدمحمدباقر (1402ق)، فلسفتنا، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
    23. طباطبایی، محمدحسین (1374)، تفسیر المیزان، ترجمه‏: موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    24. فنایی، ابوالقاسم (1384)، دین در ترازوی اخلاق، قم: انتشارات معارف.
    25. کسل، فیلیپ (1387)، چکیده آثار آنتونی گیدنز، ترجمه: حسن چاوشیان، تهران: ققنوس.
    26. گروهی از مؤلفین (1381)، مدرنیته، روشنفکری و دیانت، تهران: دانشگاه علوم اسلامی.
    27. گیدنز، آنتونى (1388)، دورکیم، ترجمه: یوسف اباذرى، تهران: خوارزمى.
    28. ـــــــــــــــــــــ (1384)، فراسوی چپ و راست، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: علمی.
    29. ـــــــــــــــــــــ (1389)، جامعه‌شناسی، ترجمه: حسن چاوشیان، ویرایش چهارم، تهران: نشر نی.
    30. ـــــــــــــــــــــ (1377)، پیامدهای مدرنیت، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: نشر مرکز.
    31. ـــــــــــــــــــــ (1387)، تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه: ناصر موفقیان، تهران: نشر نی.
    32. لاریجانی، محمدجواد (1381)، مدرنیته، پست مدرنیته، و عقلانیت اسلامی مدرنیته، روشنفکری و دیانت، به اهتمام: سیدمجید ظهیری، مشهد: آستان قدس رضوی.
    33. مصباح یزدی، محمدتقی (1389)، آموزش فلسفه، تهران: نشر بین الملل.
    34. ملکیان، مصطفی (1381)، جستاری در باب عقلانیت و معنویت، تهران: نگاه معاصر.
    35. همیلتون، ملکم (1373)، جامعه‌شناسی دین، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: نشر ثالث.
    36. مطهری، مرتضی (1389)، مجموعه آثار، تهران: نشر صدرا.