فراتحلیل تحقیقات عرفی‌شدن در ایران بر پایه شاخص‌های برگرفته از متون دینی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

سؤال از وقوع یا عدم وقوع عرفی‌شدن در ایرانِ پس از انقلاب اسلامی، از دغدغه‌های مهم پژوهشگران حوزه جامعه‌شناسی دین در سال‌های اخیر بوده و پاسخ‌های متفاوتی از سوی آنان دریافت کرده است. این مقاله که با هدف بازنگری ابعاد تجربی این پدیده از منظری نسبتاً متفاوت تدوین شده است و برگرفته از پژوهشی میان‌رشته‌ای در زمینه ساخت نظریه عرفی‌شدن با رویکردی اسلامی است؛ با تکیه بر مجموعه‌ای از شاخص‌های عرفی‌شدن که از طریق استقرا و تأمل در آیات و احادیث اسلامی گردآوری شده‌اند و با فراتحلیل برخی پژوهش‌های تجربی که در سال‌های اخیر با موضوع عرفی‌شدن یا تحولات دین‌داری در ایران به انجام رسیده‌اند، به بررسی مجدد مسئله عرفی‌شدن در ایران پرداخته است.
نتایج این بررسی، از کاهش نسبی تأثیر دین بر زندگی فردی و اجتماعی مردم حکایت دارند، هرچند در حال حاضر، این امر فقط در حوزه‌های خاص مناسک مذهبی،
امور جنسی، مراجعات دینی و فعالیت‌های اقتصادی از پشتوانه تجربی قابل اعتمادی برخوردار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Meta-Analysis of Researches on Secularization in Iran Based on Indicators Inferred from the Religious Scriptures

نویسنده [English]

  • Hossain Bostan (Najafi)
Faculty, Research Institute of Hawzah and University
چکیده [English]

The question about occurring or not occurring of secularization in Iran after the Islamic revolution has been one of the main concerns of researchers of sociology of religion field during recent years, and it has received diverse answers from them. This paper, written with the aim of revising the experimental aspects of this phenomenon from a relatively different perspective and based on an interdisciplinary research regarding building secularization theory with an Islamic approach, has reconsidered the issue of secularization in Iran. It has done the job by a particular emphasis on the secularization indicators gathered through examining and reflecting on Quranic verses and Islamic Hadith and by meta-analyzing some empirical researches undertaken lately on secularization or transformations of religiosity in Iran. Results of this study point towards a relative decrease in the influence of religion on the personal and social lives of people, although this matter, at the moment, only has reliable factual support, in special realms of religious rituals, sexual affairs, religious references and economic activities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • secularization
  • sociology of religion
  • religiosity in Iran
  • indicators of secularization
  1. آذربایجانی، مسعود (1385)، تهیه و ساخت آزمون جهت‌گیری مذهبی با تکیه بر اسلام، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  2. آزاد ارمکی، تقی و غلامرضا غفاری (1383)، جامعه‌شناسی نسلی در ایران، تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
  3. حاجیانی، ابراهیم (1393)، جامعه‌شناسی اخلاق: تحلیل وضعیت اخلاق اجتماعی در جامعه ایران، تهران: جامعه‌شناسان.
  4. ــــــــــــــ (1388)، جامعه‌شناسی هویت ایرانی، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
  5. خدایاری‌فرد، محمد و همکاران (1388)، گزارش نهایی طرح پژوهشی: آماده‌سازی مقیاس دین‌داری و ارزیابی سطوح دین‌داری اقشار مختلف جامعه ایران (مراکز استان‌ها)، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی/ مؤسسه روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.
  6. دابلر، کارل (1390)، «به سمت رویکردی جامع از فرایندهای مرتبط با مفهوم توصیفی عرفی‌شدن»، ترجمه: مهدی حیدری، تأملات جامعه‌شناختی درباره عرفی‌شدن: نظریه‌های عرفی‌شدن از فراز تا فرود، به کوشش: ابراهیم حاجیانی، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
  7. سراج‌زاده، حسین (1383)، چالش‌های دین و مدرنیته: مباحثی جامعه‌شناختی در دین‌داری و سکولار‌شدن، تهران: طرح نو.
  8. شجاعی‌زند، علی‌رضا (1383)، «ارزش‌های پیمایش و نگرش‌های کارگاه»، کتاب ماه علوم اجتماعی، ش 82.
  9. صدرا، علی‌رضا و علی قنبری (1387)، ارزش‌های حاکم بر جامعه ایرانی، زیر نظر: سیدرضا صالحی امیری، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
  10. طالبان، محمدرضا و مهدی رفیعی بهابادی (1389)، «تحولات دین‌داری بر اساس تفاوت‌های نسلی در ایران (1353-1388)»، مسائل اجتماعی ایران، سال اول، ش 2.
  11. طالبان، محمدرضا، محمد مبشّری و مصطفی مهرآیین (1389)، «بررسی روند دگرگونی ارزشی در ایران (1353-1388)»، دانشنامه علوم اجتماعی، دوره 1، ش 3.
  12. طباطبایی یزدی، محمدکاظم (1409ق.)، العروةالوثقی (2 جلد)، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
  13. فرجی، مهدی و عباس کاظمی (1388)، «بررسی وضعیت دین‌داری در ایران: با تأکید بر داده‌های پیمایش‌های سه دهه گذشته»، تحقیقات فرهنگی، دوره دوم، ش 6.
  14. قنبری برزیان، علی و رضا همتی (1394)، «هویت دینی در جامعه ایرانی: مرور نظام‌مند مطالعات انجام‌شده (1380-1392)»، جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیست و ششم، ش 59.
  15. گورسکی، فیلیپ. اس (1383)، مطالعه تاریخی مناقشه دنیوی‌شدن، دنیوی‌شدن در بوته نقد، گردآوری و ترجمه: محمدرضا زمردی، رشت: انتشارات حق‌شناس.
  16. لبیبی، محمدمهدی (1393)، خانواده در قرن بیست و یکم از نگاه جامعه‌شناسان ایرانی و غربی، تهران: نشر علم.
  17. محمودی، جلال (1394)، توسعه و عرفی‌شدن جامعه با نگاهی به برنامه‌های توسعه در ایران، تهران: جامعه‌شناسان.
  18. وریج کاظمی، عباس و مهدی فرجی (1382)، «عرفی‌شدن و زندگی روزمره»، نامه علوم اجتماعی، ش 21.
  19. همیلتون، ملکلم (1377)، جامعه‌شناسی دین، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی تبیان.
    1. Gill, Robin, Hadaway, C. Kirk and Marler, Penny Long (2010), Is Religious Belief Declining in Britain?, Bryan S. Turner (ed.), Secularization, vol. 4, Los Angeles and London: Sage.
    2. Lechner, Frank (2010), Secularization in the Netherlands?, Bryan S. Turner (ed.), Secularization, vol. 1, Los Angeles and London: Sage.
    3. Shiner, Larry (2010), The Concept of Secularization in Empirical Research, Bryan S. Turner (ed.), Secularization, vol. 2, Los Angeles and London: Sage.