کاربست راهبردهای مدارای اجتماعی در حکمرانی اسلامی- ایرانی: فراتحلیل پژوهش‌ها

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هئیت علمی گروه تاریخ و جامعه‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی

2 عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

3 دکتری علوم سیاسی، روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد تبریز، ایران.

4 دانشجوی دکترای جامعه شناسی فرهنگی دانشکده علوم اجتماعی ارتباطات و رسانه دانشگاه آراد اسلامی واحد تهران مرکز

10.22081/jiss.2024.61985.1851

چکیده

مداری اجتماعی، به معنای تساهل، بردباری، تاب‌‌آوری، صعه صدر و شکیبایی، آزادی بیان، اظهار عقیده و اجماع بر اساس تدابیر جمعی است. بنیان‌‌های ظهور حکومت اسلامی و تداوم حکمرانی دینی؛ توجه به اصل مدارای اجتماعی است. هدف اصلی این پژوهش، مطالعه کاربست راهبردهای مدارای اجتماعی در حکمرانی اسلامی-ایرانی است. روش پژوهش از نوع فراتحلیل کمی (پیمایشی)، با نرم‌افزار 2cma و به روش نمونه‌گیری غیراحتمالی انجام شده است. از جامعه آماری 46 سند در بازۀ زمانی 1383 الی 1402 پس از غربال‌گری و ملاک ورود و خروج و 35 سند (حجم نمونه) با رعایت روایی و پایایی انتخاب شدند. نتایج نشان می‌دهد که عوامل سیاسی (آشنایی با حقوق شهروندی، قوم‌‌مداری، فرهنگ سیاسی، مشارکت سیاسی)؛ فرهنگی (هوش فرهنگی، سرمایه فرهنگی، استفاده از رسانه‌های جمعی، میزان دین‌داری)؛ روانی (فردگرایی اخلاقی، امید به آینده، محرومیت نسبی، تاب‌آوری)؛ اجتماعی (انسجام اجتماعی، احساس تبعیض اجتماعی، رضایت از زندگی، مشارکت اجتماعی) و جمعیتی (سطح تحصیلات، میزان درآمد، پایگاه اقتصادی-اجتماعی) در مدارای اجتماعی تأثیرگذار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Application of Social Tolerance Strategies in Islamic-Iranian Governance: A Meta-Analysis of Research

نویسندگان [English]

  • taha Ashayeri 1
  • Elham Abbasi 2
  • mojtaba shoa ardabili 3
  • Tahereh Jahanparvar 4
1 Faculty member of the Department of History and Sociology, Faculty of Social Sciences,University of Mohaghegh Ardabili
2 Faculty member, Department of Social Sciences, Payam Noor University, Tehran, Iran.
3 PhD in Political Science - International Relations, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
4 PhD student in Cultural Sociology, Communication & Media Islamic Azad University, Tehran Branch
چکیده [English]

Social tolerance, meaning endurance, resilience, broad-mindedness, patience, freedom of speech, expression of opinion, and consensus based on collective measures, forms the foundation for the emergence of an Islamic government and the continuation of religious governance. The primary objective of this research is to study the application of social tolerance strategies in Islamic-Iranian governance. The research methodology is quantitative meta-analysis (survey) using the CMA2 software and non-probability sampling method. From a statistical population of 46 documents from 2004 to 2023, after screening and applying inclusion and exclusion criteria, 35 documents (sample size) were selected while considering validity and reliability. The results indicate that political factors (awareness of civil rights, ethnocentrism, political culture, political participation); cultural factors (cultural intelligence, cultural capital, use of mass media, level of religiosity); psychological factors (moral individualism, hope for the future, relative deprivation, resilience); social factors (social cohesion, feeling of social discrimination, life satisfaction, social participation); and demographic factors (education level, income level, socio-economic status) influence social tolerance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic governance
  • social tolerance
  • social capital
  • religious affiliation
احسانی، سیدمحمد. (1398). مدارا با مخالفان در سنت و سیره پیشوایان معصوم^، فصلنامه معرفت، 19(156)، صص 31 - 44.
احمدی، یعقوب؛ احمدی، وکیل؛ گودرزی، سعید و عبدالملکی، پروانه. (1400). تبیین جامعه‌شناختی مدارا و ابعاد آن (مورد مطالعه: شهروندان هجده سال به بالای استان کرمانشاه). فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 10(2)، صص 379-408.
ادیبی سده، مهدی؛ رستگار، یاسر و بهشتی، سید صمد. (1392). مدارای اجتماعی و ابعاد آن. مجله رفاه اجتماعی، 2(5)، صص 353- 376.
اردشیری لردجانی، ابراهیم. (1400). عوامل مرتبط با مدارای اجتماعی در میان بختیاری‌ها و دهکردی‌های مقیم شهرکرد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد، پردیس علوم انسانی و اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی.
اسولیوان، تام. (1390). مفاهیم کلیدی ارتباطات (مترجم: سیدحسین رئیس‌زاده). تهران: فصل نو.
افتخاری، اصغر؛ موحدیان، میلاد. (1396). ابعاد مفهومی مدارای سیاسی در جامعه اسلامی با تأکید بر سیره آیت‌الله مهدوی کنی. فصلنامه دانش سیاسی، 13(26)، صص 35-58.
اونق، نازمحمد؛ حقی، ناصر و صوفی خجسته، عبدالخلیل. (1398). بررسی رابطه بین میزان دین‌داری با میزان مدارای اجتماعی در بین دانشجویان. فصلنامه مطالعات جامعه‌شناختی، 11(42)، صص 103-124.
باقری، معصومه؛ نبوی، عبدالحسین و مقتدایی، فاطمه. (1394). بررسی رابطه احساس امنیت و مدارای اجتماعی در شهر اهواز. تهران: دومین همایش ملی راهکارهای توسعه و ترویج علوم تربیتی، روان‌شناسی، مشاوره و آموزش در ایران، https://civilica.com/doc/462836
برخورداری، یاسر. (1399). کاربست راهبرد مدارای سیاسی در الگوی حکمرانی نظام جمهوری اسلامی ایران از دیدگاه شهید مطهری. فصلنامه راهبرد، 29(95)، صص 29-52.
بنی اسدی، محمدرضا؛ قدیمی، بهرام؛ خیبری، کاوه؛ علیپور درویش، زهرا و حجت،
شهلا. (1400). شناسایی و تدوین مدل ترکیبی عوامل اجتماعی مؤثر بر مدارای
اجتماعی تماشاگران لیگ برتر فوتبال ایران. مجله تغییرات اجتماعی – فرهنگی، 1(4)، صص 1 – 21.
بهشتی، سیدصمد؛ رستگار، یاسر. (1392). تبیین جامعه‌شناختی مدارای اجتماعی و ابعاد آن در بین اقوام ایرانی. مسائل اجتماعی ایران، 4(2)، صص 7-36.
بهشتی، سیدصمد؛ علیزاده آرند، مصطفی و کنعانی، زهرا. (1398). تبیین جامعه‌شناختی رابطه هوش فرهنگی و مدارای اجتماعی در بین شهروندان. پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 8(2)، صص 87-106.
بیات، مصطفی؛ برخورداری، یاسر و بیات، مرتضی. (1400). کاربست تساهل و مدارا در مدل حکمرانی حضرت امام خمینی ره. فصلنامه راهبرد، 30(100)، صص 467-494.
بیاتی؛ پروانه؛ جهانبخش، اسماعیل و بهیان، شاپور. (1398). واکاوی جامعه‌شناختی چالش‌ها و فرصت‌های مرتبط با مدارای اجتماعی در میان شهروندان تهران. مطالعات علوم اجتماعی، 16(62)، صص 19- 40.
پایا، علی. (1381). گفتگو در جهان واقعی. تهران: طرح نو.
جباری مراغوش، پروانه. (1399). رابطه کیفیت زندگی شهری با مدارای اجتماعی در شهر تهران. تهران: نهمین همایش ملی پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران، https://civilica.com/doc/1178726
جهانگیری، جهانگیر؛ افراسیابی، حسین. (1390). مطالعه خانواده‌های شهر شیراز در زمینه عوامل و پیامدهای مدارا. جامعه‌شناسی کاربردی، 22(43)، صص 153- 175.
جهانگیری، جهانگیر؛ سردارنیا، خلیل‌الله و علیزاده، قاسم. (1395). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی با مدارای سیاسی دانشجویان (مطالعه موردی: دانشگاه شیراز). توسعه اجتماعی، 10(3)، صص 68 – 82.
جوادی ارجمند، محمدجعفر؛ رجایی، رئوف. (1401). نقش تساهل و مدارا در حل‌وفصل منازعه‌های سیاسی و ارتقا ظرفیت نظام جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه سیاست، 52(2)، صص 369-398.
حاجیانی، ابراهیم. (1389). کنکاشی درباره هویت ایرانی. تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
حسین‌‌زاده، علی حسین؛ زالی‌‌زاده، مسعود و زالی‌‌زاده، محسن. (1394). بررسی جامعه‌شناختی ابعاد مدارای اجتماعی با تأکید بر ویژگی‌های شخصیتی (مورد
مطالعه: دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز). جامعه‌شناسی کاربردی، 26(4)،
صص 149 - 164.
حقی، عیسی؛ رجایی‌پور، مصطفی و احمری، حسین. (1401). مدارای سیاسی و تعامل در قرآن و حدیث. فصلنامه جامعه‌‌شناسی سیاسی ایران، 5(11)، صص 4900- 4912.
حقیقتیان، منصور، انصاری، ابراهیم و دانایی‌‌اصل، هاشم. (1393). بررسی رابطه بین سرمایه فرهنگی و مدارای اجتماعی معلمان (مطالعه موردی: معلمان شهر اصفهان). اولین کنفرانس ملی روان‌شناسی و علوم تربیتی، شادگان، https://civilica.com/doc/383684
خلیلی، مریم. (1395). بررسی رابطه بین قوم مداری و مدارای اجتماعی (نمونه مورد مطالعه: دانشجویان دو قومیت کرد و ترک دانشگاه‌های تهران. الزهرا. شهید بهشتی). رساله
کارشناسی ارشد، وزارت علوم و تحقیقات فناوری، دانشگاه الزهرا÷، دانشکده علوم اجتماعی.
دستورانی، یداله. (1400). بررسی رابطه بین میزان دینداری و مدارای اجتماعی کارکنان ادارات با ارباب رجوع شهرستان جغتای. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان خراسان شمالی، مرکز پیام نور بجنورد.
دهخدا، علی‌اکبر. (1398). لغتنامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
دومهری، مصطفی؛ بهیان، شاپور و جهانبخش، اسماعیل. (1398). رابطه بین سرمایه اجتماعی
و مدارای اجتماعی (استان مازندران). مجله مطالعات فرهنگ و ارتباطات، 20(47)،
صص 141-164.
رام هفشجانی، نجمه. (1395). عوامل اجتماعی مرتبط با مدارای اجتماعی در بین جوانان شهر یزد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد، دانشکده علوم اجتماعی.
رشاد، علی‌اکبر. (1382). دموکراسی قدسی. تهران: نشر اندیشه معاصر.
رضایی، علی‌اکبر؛ محمدعلی، زهراه‌ای. (1390). دیپلماسی فرهنگی. تهران: نشر جامعه‌شناسان.
روزبه، محمدحسن. (1386). مدارا. تهران: نشر عروج.
زالی‌زاده، مسعود؛ باقری، مسعود و ملتفت، حسین. (1397). بررسی عوامل خانوادگی مؤثر بر مدارای اجتماعی (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه شهید چمران). جامعه‌شناسی کاربردی، 29(7)، صص 129-146.
زردموی اوردکلو، شاپور. (1400). بررسی تعیین‌کننده‌های اقتصادی و اجتماعی مدارا در بین شهروندان شهر مشهد. پایان‌نامه دکتری، دانشگاه تبریز، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی.
زندی دره غریبی، امیرحسین؛ بهیان بهیان، شاپور و اسماعیلی، رضا. (1400). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر مدارای اجتماعی (مورد مطالعه: گروه‌های قومی ساکن اهواز). مجله توسعه اجتماعی، 3(5)، صص 215- 250.
زیبرا، مارتین. (1385). نظریه‌های جامعه‌شناسی طردشدگان اجتماعی (مترجم: سیدحسین حسینی). تهران: انتشارات آن.
سوندرز، پیتر. (1395). نظریه اجتماعی و مسئله شهری (مترجم: محمود شارع‌پور). تهران: تیسا.
سیاح، حسین. (1388). اسلام و گونه همزیستی با ناهمکیشان. فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی آینه معرفت، 1(5)، صص 1- 30.
شجاعی، هادی. (1396). مدارای سیاسی در چارچوب‌های کلان فلسفه سیاسی اسلامی. فصلنامه علوم سیاسی، 20(79)، صص 29-52.
شریفی، سمیرا. (1392). سنجش مدارای اجتماعی و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن در بین شهروندان ساکن تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، دانشگاه الزهرا÷، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی.
شهریاری، ابوالقاسم؛ خلیلی، محسن و اکبری، حسین. (1395). سنجش تساهل سیاسی و عوامل مؤثر بر آن (نمونه پژوهشی: دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد). پژوهش راهبردی سیاست، 18(28)، صص 89- 121.
فیروزجائیان، علی‌اصغر؛ شارع‌پور، محمود و فرزام، نازنین. (1395). بررسی جامعه‌شناختی تأثیر سرمایه فرهنگی بر ارتباطات بین فردی با تأکید بر مدارای اجتماعی، مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 17(35)، صص 7-31.
قادرزاده، امید؛ نصراللهی، یوسف. (1398). مدارای اجتماعی در جوامع چند فرهنگی (مطالعه پیمایشی اقوام شهر میاندوآب). مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 1(16)، صص 89-133.
قاضی‌نژاد، مریم؛ اکبرنیا، الهه سادات. (1396). دین‌داری: مدارای اجتماعی یا فاصله اجتماعی (پیمایشی در میان مسلمانان و مسیحیان شهر تهران). مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 6(21)، صص 21-40.
قانعی‌راد، محمدامین؛ خسروخاور، فرهاد. (1390). جامعه‌شناسی کنشگران علمی در ایران. تهران: نشر علمی.
کرمانشاهی، معصومه؛ هاشیمان‌‌فر، سیدعلی و وحیدا، فریدون. (1402). بررسی تبیین پدیده تحمل اجتماعی در فضای اجتماعی شهر اصفهان. فصلنامه توسعه پایدارشهری، 4(10)، صص 103-123.
کوزر، لوئیس (1390). نظریه تقابل‌های اجتماعی (مترجم: عبدالرضا نواح). تهران: نشر رسش.
گلابی، فاطمه؛ رضایی، اکرم. (1392). بررسی مشارکت اجتماعی بر مدارای اجتماعی در بین دانشجویان. مطالعات و تحقیقات اجتماعی ایران، 10(1)، صص 61-86.
گلابی، فاطمه؛ علیزاده‌‌اقدم، محمدباقر؛ آقاری، توکل و زردموی، شاپور. (1399). بررسی رابطه بین سرمایه فرهنگی-اجتماعی با مدارا در بین شهروندان (مطالعه شهروندان شهر مشهد). فصلنامه علوم اجتماعی مشهد، 16(34)، صص 347-388.
گودرزی، حسین. (1384). جامعه‌شناسی هویت در ایران. تهران: مؤسسه مطالعات ملی.
گودیکانست، ویلیام بی. (1390). پیوندها و تفاوت‌ها؛ راهنمای ارتباط کارآمد بین گروهی، (مترجمان: علی کریم (مله) و مسعود هاشمی). تهران: مؤسسه مطالعات ملی و تمدن ایران.
مقتدایی، فاطمه. (1389). سنجش میزان مدارای اجتماعی و عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر آن در شیراز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، وزارت علوم. تحقیقات و فناوری، دانشگاه چمران، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی.
مؤمنی، مریم؛ ایمان، محمدتقی و رجبی، ماهرخ. (1395). بررسی جامعه‌شناختی رابطه الگوهای دین‌داری با انواع مدارای اجتماعی (دانشجویان دانشگاه شیراز)، فصلنامه فرهنگ در دانشگاه اسلامی، 3(20)، صص 321- 340.
میرزایی، مجتبی؛ میرزایی، حسین؛ آوریده، سولماز و شه‌‌پوری، هما. (1402). مطالعه تأثیر علل دینی و سرمایه اجتماعی بر میزان مدارای اجتماعی. فصلنامه فرهنگ در دانشگاه اسلامی، 13(46)، صص 165-191.
میرکوشش، امیرهوشنگ؛ نوری صفا، شهرزاد. (1392). هستی‌‌شناسی صلح بین‌‌الملل در بستر فرهنگ مدارا و صلح ایرانی. فصلنامه راهبرد، 22(68)، صص 7-38.
نصراللهی، یوسف. (1395). تأثیر اشکال سرمایه‌بر مدارای اجتماعی (مطالعه پیمایشی شهروندان ۱۸ – ۵۰ ساله میاندوآب). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه کردستان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
نیکفر، محمدرضا. (1377). خشونت. حقوق بشر: جامعه مدنی. تهران: انتشارات طرح نو.
والزر، مایکل. (1383). در باب مدارا (مترجم: صالح نجفی). تهران: انتشارات شیرازه.
ورناک، مری. (1379). مرزهای مدارا. مجله کیان، 8(45):
http://ensani.ir/file/download/article/20121209084121-9560-21.pdf
Allport, G. W. (1954). The Nature of Prejudice. New York: Perseus.
Conyers, A. J. (2001). The long Truce: How Toleration Made the Word Safer for Power and Profit, Dallas TX: Spence Publication.
Crowley, Frank  & Walsh, Edel. (2021). Tolerance, social capital, and life satisfaction: a multilevel model from transition countries in the European Union, Review of Social Economy, 2(14), pp. 32-98.
Dennis, Y. (2007). Tolerating on faith: Lacke, Williams and the Origins of Political Toleration, Dissertation, Departmant of Political Science, Duke University.
Horton, J. (2001). Toleration as a Virtue. Retrieved October 10, 2014, from Universaltolerance.org
Kim, J. (2012). Exploring the Experience of Intergroup Contact and the of Value of Recreation Activities in Facilitating Positive Intergroup Interactions immigrants. Leisure Sciences, 34(1), pp. 72-87.
Kupchan, Ch. (2010). How Enemies Become Friends: The Sources of Stable Peace. Princeton: University Press
Lancee, Bram (2012). Immigrant Performance in the Labour Market. Bonding and Bridging Social Capital. Amsterdam: Amsterdam UniversityPress
Longxi, Zh. (2009). Openness and the Dialogue of Civilizations. Palgrave Macmillan.
Mendus, susan. (1997). Toleration and the Limits of Liberalism, NJ: Humanities Press International.
Muttarak, Raya. (2013). Generation, ethnic and religious diversity in friendship choice: exploring interethnic close ties in Britain. Ethnic and Racial Studies, 37(1), pp. 71-98.
Reynolds, V. Falger, V. & Vine, I. (1987). The Sociobiology of ethnocentrism: evolutionary dimensions of xenophobia, discrimination, racism, and nationalism. athens: University of Georgia Press
Samarov, L. A. Porter, R. E. & McDaniel, E. R. (2012). Intercultural Communication (13th Edition ed). Boston: Wadsworth Cengage Learning.
Schatz, S & Mona. (2004). Social Toleration and social Civility: Key Elements for Transitioning Democratic Countries, Journal of Comparative Social Welfare,16(13), pp. 23-31.
Stoeckel, Florian Ceka, Besir. (2022). Political tolerance in Europe: The role of conspiratorial thinking and cosmopolitanism, Review of Social Economy , 62(3), pp. 699-722.
Thomsen, J. (2012). How does Intergroup Contact Generate Ethnic Tolerance? The Contact Hypothesis in a Scandinavian Context. Scandinavian Political Studies, 35(2), pp. 159-178.
van Doorn, Marjoka. (2014). The nature of tolerance and the social circumstances in which it emerges, Journal Homepage, 62(6), pp. 123-167.
Velthuis, Evi ,Maykel Verkuyten & Anouk Smeekes (2021).The Different Faces of Social Tolerance: Conceptualizing and Measuring Respect and Coexistence Tolerance,Social Indicators Research158(9), pp.1105–1125.
Verkuyten, Maykel, Kumar Yogeeswaran &Levi Adelman. (2021).The social psychology of intergroup tolerance and intolerance, European Review of Social Psychology .13(1), pp.100-189.
Wessendorf, Susan (2013.) Being open, but sometimes closed. Conviviality in a super-diverse London neighbourhood, European Journal of Cultural Studies, 6(8), pp. 1–14.
Wolff, J. (2003). Social Ethos and The Dynamics of Toleration. UK: Manchester University Press.
Yakushko, O. (2009). Xenophobia: Understanding the roots and consequences of negative attitudes toward immigrants. The Counseling Psychologist, 37(1), pp. 36-66.