بررسی نظام خانواده مبتنی بر نظریه استخلاف شهید صدر

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران

2 دانشیار دانشگاه آزاد، قم، ایران.

3 استاد و رئیس پژوهشکده الذریه النبویه، قم، ایران.

چکیده

بر اساس آراء و نظریه‌ اجتماعی شهیدصدر، هر جامعه از سه عنصر تشکیل می‌شود: طبیعت، انسان و رابطه. ماهیت عنصر سوم است که مابه الامتیاز ماهیت جوامع بشری از یکدیگرست. قرآن‌کریم، ماهیت تکوینی این‌ رابطه را استخلاف قلمداد می‌کند؛ که براساس آن، انسان به‌عنوان جانشین و امین الهی پای بر زمین گذاشته است. اینکه بر اساس نظریه استخلاف شهیدصدر چه نوع نظام خانواده ترسیم می‌شود؛ پرسشی است که این نوشتار با روش‌های، استنطاقی و تحلیلی و باتتبع  در آثار ارزشمند شهیدصدر، درصدد جواب آن است. شاکله کلی نظام خانواده استخلافی این است که در همه روابط خانواده و در هر سطح آن، روح استخلافی وجود دارد. در نظام خانواده استخلافی، مرد «قَیِّم» است و این مفهوم غیر از مردسالاری است؛ حفظ منزلت زن در این نظام، از مهم‌ترین رکن خانواده قرآنی است که دارای کارکردهای زیادی است. ایفای این نقش به انجام وظایفی ازقبیل: خانه‌داری، شوهرداری و پرورش فرزند، حِصن و حفاظت و رفع نیازهای مادی و معنوی خانواده با حفظ منزلت «محصِن» و «قیم» همسر است. جایگاه فطری و واقعی مرد در نظام خانواده استخلافی، قیّم، مدیر، محافظ، رئیس، امیر و ولی اعضای خانواده و همسراست. استخراج واژه «محصِن» و «قیم» برای مردان و واژه «محصَنه» و «قانته» از قرآن، برای منزلت اجتماعی زنان، از نوآوری‌های این پژوهش است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An analysis of Family System based on the Succession Theory of Shahid Sadr

نویسندگان [English]

  • Muhammad Rafiq 1
  • Fazel Hesami 1
  • Hassan Khairi 2
  • Monzer Hakim 3
1 Assistant Professor at Al-Mustafa International University, Qom, Iran (Corresponding author).
2 Associate Professor, azad University, Qom, Iran
3 Professor and Head of Al-Dhoriyah Al-Nabawiyyah Research Institute, Qom, Iran.
چکیده [English]

Based on the views and social theory of Shahid Sadr, every society consists of three elements: nature, human, and relationship. The nature of the third element is what distinguishes the nature of human societies from each other. The Holy Qur'an calls the formative nature of this relationship as Istikhlaf (succession). According to istikhlaf, human has set foot on earth as a divine successor and trustee. What kind of family system is drawn based on the theory of succession of Shahid Sadr is a question that this paper seeks to answer with interrogative and analytical methods, focusing on the valuable works of Shahid Sadr. The general structure of the successive family system is that there is a successive spirit in all family relationships and at every level. In the successive family system, the man is the "guardian" and this concept is not called patriarchy. Maintaining the status of women in this system is one of the most important elements of the Qur'anic family, which has many functions. Playing this role is to perform tasks such as housekeeping, marriage and raising children, hisn (fortress), and protection and meeting the material and spiritual needs of the family while maintaining the status of "muhsin (the married man)" and "guardian" of the spouse. The innate and real status of father in the successive family system is the guardian, manager, protector, head, prince, and householder of family members and spouse. Extracting the words "Muhsin" and "Qayim (meaning the married man and the guardian respectively)" for men and the words "Muhsnah" and "Qanetah" (meaning a married woman and an obedient woman respectively) from the Qur'an for the social status of women is one of the innovations of this study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Qur'an
  • structure
  • system
  • family
  • Istikhlaf
  • Shahid Sadr
  1. * قرآن کریم

    1. ابن‌اثیر جزری، مبارک بن ‌محمد. (1367). النهایة فی غریب الحدیث والاثر (ج2 و 4). قم: نشر اسماعیلیان‏.
    2. ابن‌اشعث، محمد بن محمد. (بی‌تا). الجعفریات (الأشعثیات). تهران: مکتبه نینوی.
    3. ابن‌بابویه، محمد بن على‏ (شیخ صدوق). (1385). علل الشرائع (ج2). قم: کتاب‌فروشی داوری.
    4. ابن‌بابویه، محمد بن على (شیخ صدوق). (1413ق). مَن لایحضره الفقیه (ج4). قم: انتشارات اسلامی.
    5. ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی. (۱۳۶۹). متشابه‌القرآن و مختلفه (ج1). قم: انتشارات بیدار.
    6. ابن‌کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمرو. (1419ق). تفسیر القرآن ‌العظیم (ابن‌کثیر) (ج2). بیروت: دارالکتب ‌علمیه.
    7. اراکی، محسن. (1393). فقه نظام سیاسی اسلام (جهان‌بینی سیاسی). تهران: دفتر نشر معارف.
    8. بحرانى سیدهاشم. (1416ق). البرهان فی تفسیرالقرآن (ج2). تهران: بنیاد بعثت.
    9. بحرانى‌اصفهانى، عبدالله بن نورالله. (1413ق). عوالم العلوم والمعارف (ج11). قم: مؤسسه امام مهدی(عج).
    10. پاینده، ابوالقاسم‏. (1382). نهج‌الفصاحه. تهران: دنیای دانش.
    11. پیروزمند، علیرضا. (1391). نظام‌سازی مبتنی بر مردم‌سالاری دینی. ماهنامه فرهنگی تحلیلی سوره اندیشه، (56)، صص 149-153.
    12. تقوی، نعمت‌الله. (1376). جامعه‌شناسی خانواده. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
    13. حکیم، سیدمنذر. (۱۳۸۸). مجتمعنا فی تراث السید الشهید محمدباقر الصدر. نشر دار التعارف للمطبوعات.
    14. خیری، حسن. (1394). نظریات جامعه‌شناسی (جزوه درسی، نگارنده: محمد رفیق). قم: موسسه علوم انسانی، جامعه المصطفی العالمیه.
    15. راغب أصفهانى، حسین بن محمد. (1374). المفردات (مترجم: غلامرضا خسروى حسینى). تهران: نشر مرتضوی.
    16. زحیلى، وهبة بن مصطفى. (1422ق). تفسیر الوسیط (ج1). دمشق: دارالفکر.
    17. شاذلی، سیدبن قطب بن ابراهیم (1412ق). فی ظلال القرآن (ج2). بیروت: دارالشروق.
    18. شهیدثانى، زین‌الدین بن على. (بی‌تا). مسکن ‌الفؤاد عند فقدالأحبة والأولاد. قم: ناشر بصیرتی.
    19. شهیدصدر، سیدمحمدباقر. (۱۴۲۴ق) المدرسة‌القرآنیة (موسوعة الشهید الصدر، ج19). قم: مرکز الأبحاث والدراسات التخصّصیة للشهید الصدر.
    20. شیخ‌مفید، محمد بن‌ محمد. (1413ق). الجمل و النصرة لسیدالعترة فی حرب‌البصرة. قم: کنگره شیخ‌ مفید.
    21. صدیق ‌اورعی، غلام‌رضا. (۱۳۹۶). مبانی جامعه‌شناسی. قم: پژوهشگاه حوزه ودانشگاه.
    22. طبرسى، فضل بن حسن. (1370). مکارم‌الاخلاق. قم: نشر شریف‌رضی.
    23. طبرسى، فضل بن حسن. (1372). مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن (ج3). تهران: انتشارات ناصرخسرو.
    24. طبرسى، فضل بن حسن. (1377). جوامع‌الجامع (ج1). تهران: دانشگاه تهران.
    25. طریحی، فخرالدین بن محمد. (1375). مجمع‌البحرین (ج6). تهران: نشر مرتضوی.
    26. فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر. (1420ق). مفاتیح‌الغیب (ج10). بیروت: احیاءالتراث‌العربی.
    27. فیومى، أحمد بن محمد. (1414ق). المصباح‌المنیر (ج2). قم: دارالهجره.
    28. قرائتی، محسن. (1373). تفسیر نور (ج2). تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن.
    29. قمى، على بن ابراهیم‏. (1404ق). تفسیر القمی (ج1). قم: دارالکتب.
    30. کافی، مجید. (1385). مبانی جامعه‌شناسی. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
    31. کوئن، بروس. (1391). مبانی جامعه‌شناسی (مترجم: غلام‌عباس توسلی). تهران: مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
    32. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏. (1407ق). الکافی (ج5). تهران: دارالکتب اسلامی.
    33. گیدنز، آنتونی. (1393). جامعه‌شناسی (مترجم: منوچهر صبوری). تهران: نشر نی.
    34. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحارالانوار (ج43). بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    35. مصطفوى، حسن‏. (1368). التحقیق فی کلمات القرآن ‌الکریم (ج9). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    36. مطهری، حسن. (۱۹۱۹م). مصاحبه‌ای با دانشجوی دکتری رشته انسان‌شناسی دانشگاه آمریکا.
    37. نقی‌پور، ولی‌الله. (1394). اعجاز علمی قرآن (جزوه درسی، نگارنده: محمد رفیق). قم: موسسه علوم انسانی، جامعة المصطفی العالمیه.
    38. نورى، حسین بن محمدتقى‏. (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل (ج14). قم: آل‌البیت علیه السلام.
    39. Elizabeth Cady Stanton. (2002). Women’s movement.
    40. Marlene Legates. (2001). a history of feminism in Western society, Persian translate Neloofer Mahdian, 1392, Tehran nashr e nei.