فرایند شکل‌گیری و کارکرد هنجارهای اجتماعی از منظر قرآن و علم‌النفس فلسفی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری رشته قرآن و علم گرایش علوم اجتماعی جامعه‌المصطفی(ص)

چکیده

هنجارها، از مهم‌ترین و بارزترین مولفه‌های ‌فرهنگی و از مؤثرترین عوامل شکل‌گیری هویت فردی و جمعی می‌باشند. نوشتار پیش‌رو، فرآیند پیدایش هنجارها و نیز مهم‌ترین کارکرد‌های آن‌ها را با استفاده از روش تحلیلِ علم‌النفس (روان‌شناسی) فلسفی و استنطاق از قرآن‌کریم بررسی می‌کند.
در این نوشتار، با تحلیل فرآیند صدور افعال ‌اختیاری و آثار فکری و روحی آن، روشن شده‌ که بر اساس علم‌النفس ‌فلسفی و نیز آیات ‌الهی، اولاً، آن عاملی که باعث می‌شود تا جامعه یا فرد، برخی رفتارها یا قالب‌های رفتاری را بهنجار به‌حساب آورده و بر دیگر قالب‌های رفتاری ترجیح دهند، اصول و مبانی ارزش‌‌شناختی بوده که خود نیز مبتنی بر جهان‌بینی و مُنتَجّ از آن هستند.
ثانیاً، مهم‌ترین کارکرد هنجارها، تقویت و تثبیت همان مبانی ارزش‌شناختی و اندیشه‌های جهان‌شناختی است و البته این کارکرد اساسی، خود، واجد خُرده‌کارکردهایِ دیگری مانند؛ تثبیت ارزش‌ها در جامعه، رفع اختلافات و تحقق همبستگی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Process of Formation and Functioning of Social Norms from the Perspective of the Qur'an and Philosophical Anthropology

نویسنده [English]

  • AhmadReza Tahayori
Doctoral Student of Quran and Social Sciences, Al-Mustafa International University
چکیده [English]

Norms are one of the most important and most prominent cultural components and are the most effective factors in the formation of individual and collective identities. This paper examines the process of the emergence of norms and their most important functions using the philosophical anthropological analysis (psychology) and the enquiring the holy Quran.
In this paper, by analyzing the process of taking voluntary actions and their intellectual and spiritual effects, it has become clear that, based on the philosophical anthropology and divine verses, firstly, the factor which causes a society or person to regard certain behaviors or behavioral patterns as normal and prefer them to other forms of behavior, is the principles and foundations of axiology, which themselves are based on the worldview and are the consequents of it.
Secondly, the most important function of norms is to strengthen and consolidate the same axiological foundations and cosmological thoughts, and of course, this fundamental function itself has other subfunctions, such as the consolidation of values in the society, the resolution of disagreements and the realization of the solidarity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Quran
  • norm
  • axiological foundations
  • cosmology
  • norms function
  1. آبرکرامبی، نیکلاس و همکاران (1370)، فرهنگ‌ جامعه‌شناسی، چ 2، ترجمه: حسن ‌پویان، تهران: نشر چاپخش.
  2. آرون، ریمون (1387)، مراحل ‌اساسی ‌سیر اندیشه‌ در جامعه‌شناسی، چ 8، ترجمه: ‌باقر پرهام، تهران: نشر علمی ‌فرهنگی.
  3. ابن‌فارس، أحمد بن‌فارس (1404ق)‏، معجم‌ المقاییس ‌اللغه، قم‏: مکتب ‌الاعلام ‌الاسلامی‏‏.
  4. اکرمی، سیدمحمد و دیگران (1391)، «ژنتیک‌ یا‌ محیط؛کدام‌ یک ‌آینده‌ ما ‌را‌ تعیین ‌می‌کند؟»، فصلنامه اخلاق زیستی، ش 4.
  5. بیلینگتون، روزاموند و دیگران (1380)، فرهنگ‌ و‌ جامعه: جامعه‌شناسی ‌فرهنگ، ترجمه: ‌فریبا عزب‌دفتری، تهران: نشر قطره.
  6. بیرو، آلن (1370)، فرهنگ علوم‌ اجتماعی، ترجمه‌: باقر ساروخانی، تهران: انتشارات ‌کیهان.
  7. ترابی، علی‌اکبر (1347)، مبانی ‌جامعه‌شناسی، تهران: نشر اقبال.
  8. توسلی، غلامعباس (1369)، نظریه‌های ‌جامعه‌شناسی، تهران: نشر سمت.
  9. چلبی، مسعود (1375)، جامعه‌شناسی ‌نظم، تهران: نشر نی.
  10. دهخدا، علی‌اکبر‌ (1377)، لغت‌نامه ‌دهخدا، چ 2 از دوره ‌جدید، تهران: دانشگاه‌ تهران.
  11. راغب‌ اصفهانى، حسین ‌بن‌محمد (1412ق)، مفردات ‌ألفاظ ‌القرآن‏، بیروت - دمشق‏: دارالقلم - الدارالشامیه‏.
  12. رجبی، محمود (1380)، انسان‌شناسی، قم: مؤسسه ‌آموزشی و پژوهشی امام‌ خمینی(ره).
  13. روزنهان، دیوید. ال. سلیگمن (1386)، آسیب‌شناسی‌ روانی، ترجمه: یحیی ‌سیدمحمدی، تهران: نشر ساوالان.
  14. روشه، گی (1374)، کنش‌ اجتماعی، ترجمه: ‌هما زنجانی‌زاده، مشهد: انتشارات ‌دانشگاه ‌فردوسی.
  15. ریتزر، جورج (1382)، نظریه‌های ‌جامعه‌شناسی ‌در ‌دوران ‌معاصر، چ 7، ترجمه: محسن ‌ثلاثی، تهران: نشر علمی.
  16. سلیمی، علی ‌و محمد داوری (1386)، جامعه‌شناسی‌ کجروی، چ 3، قم: پژوهشگاه ‌حوزه ‌و دانشگاه.
  17. شریف‌ الرضى، محمد بن‌حسین (1414ق)، نهج ‌البلاغه (للصبحی‌صالح)، قم: نشر هجرت.
  18. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1363)، اصول ‌فلسفه و روش ‌رئالیسم، تهران: انتشارات صدرا.
  19. ــــــــــــــ (1386)، قرآن ‌در ‌اسلام، قم: بوستان‌کتاب.
  20. ــــــــــــــ (1417ق)، المیزان ‌فی ‌تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه ‌علمیه.
  21. علیزاده، عبدالرضا و دیگران (1382)، جامعه‌شناسى‌ معرفت، قم: مؤسسه ‌پژوهشى ‌حوزه ‌و ‌دانشگاه.
  22. عمید، حسن (1375)، فرهنگ‌ عمید، چ 5، تهران: ‌نشر امیرکبیر.
  23. فرجاد، محمدحسین (1385)، آسیب‌شناسی‌ اجتماعی ‌و جامعه‌شناسی‌ انحرافات، چ 2، تهران: دفتر تحقیقات‌ و انتشارات بدر.
  24. فیومى، أحمد بن‌محمد (1414ق.)، المصباح ‌المنیر، چ 2، قم‏: نشر دارالهجره‏.
  25. کرایب، یان (1378)، نظریه ‌اجتماعی مدرن از پارسونز تا هابرماس، ترجمه‌: عباس ‌مخبر، تهران: نشر آگاه.
  26. کوزر، لوییس (1383)، زندگی ‌و ‌اندیشه ‌بزرگان ‌جامعه‌شناسی، چ 11، ترجمه: محسن ‌ثلاثی، تهران: نشر علمی.
  27. کوئن، بروس (1371)، درآمدی ‌به ‌جامعه‌شناسی، ترجمه: ‌محسن ‌ثلاثی، تهران: نشر فرهنگ ‌معاصر.
  28. گلابی، سیاوش (1372)، اصول و مبانی جامعه‌شناسی، چ 3، تهران: نشر فردوس.
  29. گورویچ، ژرژ و‌ دیگران (1349)، طرح ‌مسائل‌ جامعه‌شناسى ‌امروز، ترجمه: ‌عبدالحسین ‌نیک‌گهر، تهران: انتشارات پیام.
  30. گیدنز، آنتونی (1382)، جامعه‌شناسی، ترجمه‌: منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
  31. مصباح یزدی، محمدتقی (1390)، جامعه ‌و تاریخ‌ در قرآن، قم: مؤسسه ‌آموزشى ‌و پژوهشى‌ امام‌ خمینى(ره).
  32. ــــــــــــــ (1393)، معارف ‌قرآن، چ 7، قم: مؤسسه‌آموزشى‌ و پژوهشى ‌امام‌ خمینى(ره)
  33. ــــــــــــــ (1394)، نقد و بررسی ‌مکاتب ‌اخلاقی، چ 5، قم: مؤسسه‌ آموزشی ‌و پژوهشی ‌امام‌ خمینی(ره)
  34. مطهری، مرتضی (1389)‌، مجموعه‏ آثار، چ 6، تهران: نشر صدرا.
  35. معین، محمد (1375)، فرهنگ ‌فارسی، چ 5، تهران: نشر امیرکبیر.
  36. نایبی، هوشنگ ‌و دیگران (1396)، «تئوری ‌آنومی ‌دورکیم ‌و ‌مرتن: شباهت‌ها، تفاوت‌ها و شیوه‌های ‌اندازه‌گیری»، فصلنامه ‌رفاه ‌اجتماعی، ش 66.
  37. نیک‌گهر، عبدالحسین (1369)، مبانى ‌جامعه‌شناسى، چ 2، تهران: نشر رایزان.
  38. هِرگِنهان، بی. آر. و اُلسون، مَتیو اچ. (1374)، مقدمه‌ای ‌بر‌ نظریه‌های یادگیری، ترجمه‌: علی‌اکبر سیف، تهران: نشر دانا.